Του Γιώργου Παπαδημητρίου
Λίγο μετά τον θάνατο του Ολυμπιονίκη Αλέξανδρου Νικολαΐδη και τη δημοσίευση του τόσο συγκινητικού αποχαιρετιστήριου σημειώματος που είχε αφήσει ως στερνό αντίο, είχαμε αναφερθεί στο πόσο μεγάλη ανάγκη είχαμε όλοι μας από ένα φωτεινό παράδειγμα, μπας και διαλυθεί λίγο από το σκοτάδι που καιροφυλακτεί ολόγυρά μας. Δυστυχώς, λίγο καιρό αργότερα, το έρεβος αυτό μοιάζει πιο πυκνό από ποτέ, καταφέρνοντας αλλεπάλληλα χτυπήματα στην πίστη και την αισιοδοξία μας για λίγο πιο χαρμόσυνες ημέρες. Φυσικά, πέρα από το ούτως ή άλλως φρικώδες πρόσημο που που κουβαλούν τα διάφορα τραγικά περιστατικά που παρελαύνουν στην ειδησεογραφική επικαιρότητα, ο τρόπος με τον οποίο προβάλλονται τόσο στα περισσότερα ΜΜΕ όσο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί μονάχα να επιτείνει την αίσθηση της ασφυξίας και της απελπισίας. Πηχυαίοι τίτλοι που εντείνουν το μελοδραματικό εφέ, κατάρες κατά δικαίων και αδίκων, ανέξοδα ευχολόγια, βαρετές ταυτολογίες και αναμασήματα συγκροτούν ένα κοκτέιλ που εκτείνεται από την πλήρη αδιαφορία μέχρι τη μαρκετίστικη καπήλευση της ασχήμιας και του πόνου.
Πιο πρόσφατο στη λίστα με τα ειδεχθή περιστατικά ο θάνατος του βρέφους στον Αλιάκμονα, ένα συμβάν που σου τσακίζει την ψυχή, το οποίο αντιμετωπίστηκε με τον γνώριμο πρόχειρο, χυδαίο και φωνακλάδικο τρόπο από τη (σοσιο)μιντιακή κοινή γνώμη, που διψά για στοιχειά, φρικιά και τέρατα. Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση, ο πιο τρομακτικός μπαμπούλας στην όλη ιστορία δεν είναι άλλος από την πενιχρή μέριμνα, φροντίδα και επαγρύπνηση που δείχνουμε συνολικά ως κοινωνία -τόσο θεσμικά και δομικά όσο και ως συλλογική και ατομική νοοτροπία- στα ζητήματα ψυχική υγείας. Για να το θέσουμε πιο απλά, όταν ένας άνθρωπος 29 ετών έχει ήδη προλάβει να νοσηλευτεί δέκα (!) φορές σε δομές ψυχικής υγείας, είναι μάλλον φως-φανάρι πως πριν από δολοφόνος-παιδοκτόνος ή ό,τι άλλο καταλήξει να γίνει είναι πάνω απ’ όλα ασθενής και επικίνδυνος τόσο για τον εαυτό του όσο και για τον υπόλοιπο κόσμο. Επομένως, αν τυχόν -και κατά τρόπο μάλλον οξύμωρο- κριθεί ότι μπορεί να λειτουργήσει στην κοινωνία, είναι απολύτως βέβαιο ότι θα πρέπει να τελεί υπό συνεχή επιτήρηση, ιδίως όταν φέρνει στον κόσμο ένα παιδί. Το κατόπιν εορτής υβρεολόγιο απέναντι σε έναν άνθρωπο που ήταν ούτως άλλως κινούμενη βόμβα τόσο για τον εαυτό της όσο και για οποιονδήποτε κοντινό της -πόσο μάλλον για ένα βρέφος- είναι απλώς μια εξτρά τζούρα κανιβαλισμού σε μια ήδη αποτρόπαιη ιστορία.
Λίγο καιρό νωρίτερα είχε έρθει η αηδιαστική πατρινή ιστορία με τα κάλαντα (ευτυχώς που δε διαδραματίστηκε στη Θεσσαλονίκη κάποιο αντίστοιχο περιστατικό, διότι θα είχαμε καταλήξει -ως συνήθως- στο μεταφυσικό πόρισμα αυτομαστιγώματος ότι το σκοτάδι είναι η ενδημική κατάσταση της πόλης), όπου το τελικό επιμύθιο και πάλι σου προκαλεί μια βαθιά σκοτοδίνη και ένα αφόρητο σφίξιμο στο στομάχι. Η ηδονοβλεπτική διάσταση του ανθρώπινου εξευτελισμού δεν είναι, φυσικά, φρέσκο φρούτο, ούτε η μετατροπή μιας ειδεχθούς εικόνας σε θέαμα προς κατανάλωση. Το αληθινό ζητούμενο είναι ότι η ιδιώτευση και η λαγνεία του content έχει αγγίξει τόσο ζοφερά κι αρρωστημένα επίπεδα στην εποχή μας που η πρώτη αντίδραση των περισσότερων μπροστά σε μια τραγωδία που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια τους δεν είναι η προσφορά βοήθειας αλλά η ενεργοποίηση της κάμερας του κινητού. Τα αμέτρητα βίντεο με ξυλοδαρμούς που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο είναι προφανώς η πιο πειστική επίρρωση της νοσηρής κατάστασης: για κάθε εκατό ερασιτέχνες κινηματογραφιστές της βίας και της φρίκης, ζήτημα να βρούμε έναν ή δύο ανθρώπους που θα προσπαθήσουν να προλάβουν το κακό.
Τον χορό της απελπισίας είχε, όπως όλοι γνωρίζετε, ανοίξει η υπόθεση με τον βιασμό του έφηβου αγοριού στο Ίλιον, μια ιστορία που προκαλεί ρίγος ανατριχίλας ακριβώς επειδή έχει ως αρνητικούς πρωταγωνιστές μια παρέα ανήλικων παιδιών. Η αλήθεια είναι, ιδίως στον δυτικό πολιτισμό, ότι η παιδική ηλικία (παρέα με την έννοια της μητρότητας) αποτελεί αντικείμενο εξιδανίκευσης και ρομαντικοποίησης. Τι γίνεται όμως όταν η ενσάρκωση της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον αποπνέει μια εικόνα πλήρους απαισιοδοξίας για το τι μέλλει γενέσθαι; Στην πραγματικότητα, στον αντίποδα της (όντως έμφυτης) αθωότητας κάθε παιδιού βρίσκεται η συχνή αδυναμία συναίσθησης του κακού, του σφάλματος, του απαγορευμένου. Γι’ αυτό άλλωστε και η ανατροφή ενός παιδιού συνιστά μια διαδικασία ιερή, βαρυσήμαντη, τρομερά πολύπλοκη και σύνθετη, με αναρίθμητες γκρίζες ζώνες. Συνταγή αποφυγής κινδύνων δεν υπάρχει, αλλά το μόνο σίγουρο είναι πως όλοι μας -γονείς, δάσκαλοι, απλοί γείτονες και παρατηρητές- οφείλουμε να έχουμε τα μάτια μας δεκατέσσερα ανά πάσα στιγμή. Να παρεμβαίνουμε. Να μιλάμε. Να συγκρουόμαστε ακόμη κι αν γίνουμε δυσάρεστοι. Να μην κάνουμε τα στραβά μάτια.
Όσο για το αιωνίως αναπάντητο ερώτημα του ενός εκατομμυρίου, μάλλον η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Τα σοκαριστικά αυτά γεγονότα και έχουν αυξηθεί και τυγχάνουν μεγαλύτερης προβολής και ορατότητας. Το ζητούμενο, όμως, δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την εποχή μας. Δεν υπάρχουν καταραμένες ή προικισμένες γενιές ανθρώπων, αλλά μονάχα κοινωνικές-πολιτισμικές-οικονομικές συνθήκες εντός των οποίων διαβιούν και συμβιώνουν άνθρωποι. Που πρέπει να βρίσκουν τρόπους για να ορθώσουν ανάστημα και να αναζητήσουν λύσεις στις φρίκες και στα δράματα της εκάστοτε εποχής.
