Έρευνα-Παρουσίαση: ΔΑΝΙΗΛ Γ. ΠΑΠΑΔΑΝΙΗΛ
Σύντομη αλλά ουσιαστική η μελέτη αυτή που τιτλοφορείται "Ο χρυσός του Παγγαίου - Σκαπτής Ύλης και Θάσου και η νομισματική της μακεδονικής Θράκης", από τον αείμνηστο -καταγόμενο από το Ροδολίβος- δικηγόρο και συγγραφέα Γεώργιο Κ. Αβτζή, η οποία εστιάζει στα επί μέρους στοιχεία του τίτλου της, εν τάχει και φυσικά με σημαντικές ιστορικές αναφορές. Δημοσιεύθηκε από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Σερρών - Μελενίκου, Αθήναι, 1982 και φιλοξενήθηκε στο Περιοδικό "Σερραϊκά Χρονικά", τ.9 (1982-83) 234-242.
Όπως λέει, "για τον χρυσό του Παγγαίου έχουμε άφθονες και πολύτιμες πληροφορίες από πολλές πηγές. Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς, Ηρόδοτος, Στράβων, Θουκιδίδης, Θεόφραστος, Πλίνιος, Διόδωρος ο Σικελιώτης, Αριστοτέλης, Στέφανος Βυζάντιος και άλλοι μιλάνε για τα πλούσια μεταλλεία χρυσού και αργύρου, τα οποία εκμεταλλεύονταν ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος και από όπου απεκόμιζαν μεγάλες προσόδους".
Από τις ίδιες πηγές, συνεχίζει, ξέρουμε ότι αυτός ο πλούτος σε χρυσό και άργυρο δεν περιορίζονταν μόνο στην περιοχή του Παγγαίου αλλά έφτανε και στην Παιονία την άνω, στον Άνω Στρυμόνα, στην Κερκίνη, όπου σκάβοντας και σε μικρό βάθος ακόμα εύρισκαν ψήγματα χρυσού όπως και όταν έπεφταν συνεχείς βροχές εύρισκαν και τότε στην επιφάνεια της γης, χρυσόν, άπυρον δηλαδή άψητον. Το ίδιο και τα ορυχεία της Σκαπτής ύλης που ήταν μια μικρή πόλη αντίκρυ στη Θάσο. Απ' αυτά τα μεταλλεία είχαν οι Θασίτες πρόσοδο που άρχιζε από ογδόντα τάλαντα το χρόνο και έφτανε σε καλές χρονιές πρόσοδο από 200 τάλαντα και μαζί με κείνη που είχαν από τα ορυχεία του νησιού, έφτανε τα 300 τάλαντα το χρόνο.
Αποσπάσματα: "Χρυσός Παγγαίου - Σκαπτή ύλη - Θάσος"
Στη συνέχεια και πέρα από τα αποσπάσματα από τη μελέτη του Γεωργίου Κ. Αβτζή, παραθέτουμε και αποσπάσματα μελετών πάνω στο θέμα και από τους Μιλτιάδη Παπαπέτρου ("Το Ροδολίβος-Ιστορία - Λαογραφία"), Δαμιανό Τσεκουράκη (Η θέση της αρχαίας Σκαπτής Ύλης), αλλά και σημαντικές πληροφορίες από το συγκεκριμένο site.
Απόσπασμα - 1
"Το Παγγαίο έδινε στο Φίλιππο άφθονα τα μέσα για τη συντήρηση του στρατού του και για την εξαγορά συνειδήσεων, γιατί, όπως ε΄ναι γνωστό, το δόγμα στο οποίον επίστευε και εφάρμοζε πάντοτε ήταν το: "Αργυρέαις λόγχεσι μάχου και πάντα δαμάσεις ή πάντα νικήσεις". Σε ό,τι αφορά τον χρυσό του Παγγαίου έχουμε άφθονες και πολύτιμες πληροφορίες από τις πηγές...".
Απόσπασμα - 2
"...Τα μεταλλεία της Σκαπτής Ύλης τα είδα αυτοπροσώπως, λέγει ο Ηρόδοτος, τα καλύτερα ήταν αυτά που είχαν ανακαλύψει οι Φοίνικες, όταν ήρθαν μαζί με τον Θάσο, να εγκατασταθούν, στο νησί και που πήρε το όνομά του απ' αυτόν τον Φοίνικα. Και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει: "Τα δε κατά πόλιν Χρύσεια μέταλλα παντελώς όντα λιτά και άδοξα ταις κατασκευαίς επί τοσούτον ηύξησεν ώστε δύνασθαι φέρειν αυτώ πρόσοδον πλείον ή ταλάντων χιλίων". Στη συνέχεια ο Φίλιππος πήγε στην πόλη Κρηνίδες, και επαύξησε τον πληθυσμό της ενώ τα χρυσωρυχεία της περιοχής, που τότε ήταν πενιχρά και ασήμαντα, τόσο πολύ τα ανέπτυξε, ώστε να αποφέρουν πάνω από χίλια τάλαντα πρόσοδο το χρόνο. Και συνεχίζει ο Ηρόδοτος. "Προχωρώντας δυτικά, πέρασε τις περιοχές των Παιόνων, Δοβήρων και Παιόπλων, που κατοικούν προς βορρά του Παγγαίου και έφτασε στον ποταμό Στρυμόνα και στην πολιτεία Ηιόνα. Η γύρω από το Παγγαίο αυτή περιοχή ονομάζεται Φυλλίς....".
Απόσπασμα - 3
"...Θουκυδίδης Αθηναίος συνέγραψε τον πόλεμο των Πελοπονησίων και Αθηναίων εν Θράκη περί την Σκαπτήν Ύλην αλλά κακείθεν μετήλθε και διατρίβων εν Σκαπτή Ύλη υπό πλατάνω έγραφεν και απελθών ως φασίν εν τη Θράκη το κάλλος εκεί της συγγραφής συνέθηκεν", "ύστερα δε μετά την εξορία εν Σκαπτή ύλη της Θράκης χωρίω, διαιτώμενος, συνέταξε μετά κάλλους ά εξ αρχής, μόνον εσημειούτο δια την μνήμην και τελευτήσαι μεν εν Σκαπτή Ύλη τούτο δ' έστι της Θράκης χωρίον, λέγεται φονευθείς εκεί, απέθανεν, δε μετά τον πόλεμον τον Πελοπονησιακόν, εν τη Θράκη συγγράφων τα πράγματα του εικοστού και πρώτου ενιαυτού...".
Απόσπασμα -4
"...Στο Παγγαίο ήταν η Σκαπτή Ύλη που θα πρέπει να θεωρηθή σαν ένα χρυσωρυχείο του Παγγαίου που φημίζονταν για τον χρυσό του. Εκεί αναπτύσσονται τα δάση όπως φανερώνει και τόνομα αυτό δηλ. ύλη. Πολλοί ταξιδιώτες ακόμα και σύγχρονοι χωρικοί βεβαιώνουν ότι υπάρχουν στις ανατολικές πλαγιές του Παγγαίου στις πιο δασώδεις, ίχνη που δείχνουν ότι γινόταν εκμετάλλευση και ίσως τα πλυντήρια για τα οποία μιλάει ο Θεόφραστος βρίσκονταν εκεί κοντά. Ο P. Belon λέγει: Πηγαίνοντας στους Φιλίππους, αφού περάσαμε πρώτα από τα μεταλλεία της Καστανιάς, ακούσαμε ότι μόνο ασήμι και μολύβι ένγαινε εκεί και καμμιά φορά και χρυσάφι...".
Από το βιβλίο του Μιλτιάδη Παπαπέτρου "Το Ροδολίβος-Ιστορία - Λαογραφία"
Στο κεφάλαιο "ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ", του βιβλίου του "Το Ροδολίβος-Ιστορία - Λαογραφία" -1993, γράφει ο Μιλτιάδης Παπαπέτρου: "...Κατά την παράδοση μάλλον, πρέπει να πω είναι ιστορικά αποδεδειγμένο, ότι στην περιοχή του Παγγαίου βρίσκονταν η λεγάμενη Σκαπτή Ύλη, δηλαδή τα κτήματα του ιστορικού Θουκυδίδη, του Αθηναίου στρατηγού, που έζησε κατά το 400 π.Χ. Οι Αθηναίοι, μαζί με εννιά άλλους στρατηγούς, κάλεσαν και το Θουκυδίδη να τους βοηθήσει στον πόλεμο κατά των Σπαρτιατών, που κατέλαβαν την Αμφίπολη, την οποία δεν κατόρθωσαν να την επανακτήσουν, ύστερα από την ομώνυμη σκληρή μάχη που διεξήχθη, όπου σκοτώθηκαν οι στρατηγοί, ένας από κάθε αντίπαλη παράταξη, Κλέων και Βρασίδας... Ο Θουκυδίδης, λοιπόν, μετά την αποτυχία του αυτήν, έπεσε στη δυσμένεια των Αθηναίων και αυτοεξορίσθηκε στη Σκαπτή Ύλη, στα κτήματά του δηλαδή, στη Θράκη, στην περιοχή Παγγαίου. (Ανατολικά του Παγγαίου η περιοχή τότε ονομάζονταν Θράκη). Εκεί συνέγραψε τη γνωστή «Θουκυδίδου Συγγραφή» δηλαδή την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου...".
Δαμιανός Τσεκουράκης* - Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
[... Είναι αλήθεια ότι καμιά από τις αρχαίες μαρτυρίες δε συνδέει ρητά τη Σκαπτή Ύλη με το Παγγαίο. Ό Ηρόδοτος αναφέρει το όνομα Σκαπτή Ύλη όταν κάνει λόγο για τα μεταλλεία χρυσού πού είχαν οι Θάσιοι στην απέναντι ξηρά (6, 46). Αντίθετα όταν αναφέρεται στα ορυχεία του Παγγαίου και την κατοχή τους από τούς εντόπιους θρακικούς λαούς (7,112), δε χρησιμοποιεί την παραπάνω ονομασία. Αυτή όμως ή παράλειψη μπορεί να οφείλεται στην τύχη, ή ενδέχεται ό Ηρόδοτος να θεωρούσε αυτή τη σύνδεση αυτονόητη. Χαρακτηριστικό είναι πάντως το γεγονός ότι, όταν περιγράφει την πορεία του Ξέρξη μέσα από τη Θράκη— κάτι πού του δίνει την ευκαιρία να απαριθμήσει τις διάφορες πόλεις πού συναντά ό Πέρσης βασιλιάς στο δρόμο του και να αναφέρει τα κυριότερα χαρακτηριστικά τους —ή μόνη περιοχή πού του φέρνει στο νoυ παραγωγή χρυσού είναι το Παγγαίο, και είναι φυσικό να υποθέσει κανείς ότι εδώ υπήρχε ή Σκαπτή Ύλη, το πιο περίφημο κέντρο παραγωγής χρυσού αυτής της εποχής.
Με αυτή την άποψη, ότι δηλ. ή Σκαπτή Ύλη βρισκόταν στο Παγγαίο, συμφωνούν οι περισσότεροι μελετητές, δε συμπίπτουν όμως οί γνώμες τους στο θέμα της τοποθέτησής της σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του. Ό Perdrizet στην έξοχη μελέτη του για τη Σκαπτή Ύλη και την ιστορία της (βλ. σ. 76, υποσ. 4) αποφεύγει να αναφέρει με ακρίβεια τη θέση της, αλλά στο χάρτη της περιοχής, στη σελίδα 15, τή σημειώνει με επιφύλαξη στη θέση πού βρίσκεται ή σημερινή Νικήσιανη1 και όχι, όπως πιστεύει ό Casson (ό.π., 69 και 76), στην Εικοσιφοίνισσα. Ό J. Pouilloux2 την τοποθετεί αόριστα στις ανατολικές πλαγιές του Παγγαίου, ό Δ. Λαζαρίδης3 στους λόφους πού χωρίζουν τις κοινότητες Νικήσιανης καί Παλαιοχωρίου, ενώ οι Unger και Schütz4 σε μια τοποθεσία πού βρίσκεται ανατολικά της τελευταίας κωμόπολης...]
*Ο Δαμιανός Τσεκουράκης γεννήθηκε το 1936 στη Νικήσιανη Καβάλας. Σπούδασε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από όπου αποφοίτησε το 1960. Αναγορεύθηκε διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (1971). Ήταν καθηγητής στο τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Σκαπτή Ύλη
[Εδώ και χρόνια μένει αναπάντητο το ερώτημα για το ποια ήταν η ακριβής θέση των μεταλλείων της Σκαπτής Ύλης. Αρχικώς επικράτησε η άποψη ότι η χρυσοφόρος αυτή περιοχή βρισκόταν στο Παγγαίο, ενώ κάποιοι άλλοι έκαναν αναφορά για τις εγγύς προς αυτό περιοχές.
Υπάρχουν απόψεις σύμφωνα με τις οποίες δίνεται μια πιο ευρεία ερμηνεία της θέσης του Παγγαίου, ως τοποθεσία και όχι απλώς ως όρος. Κατά τους αρχαίους χρόνους άλλωστε δεν είχαν τελειοποιήσει ακόμη κάποια μέθοδο χαρτογράφησης και με δεδομένο ότι οι μετακινήσεις από την μια περιοχή της Ελλάδος προς μια άλλη ήταν δύσκολες, είναι πολύ λογικό η αναφορά στο Παγγαίο να είχε συχνά ένα αναφορικό χαρακτήρα. Είναι χαρακτηριστικά όσα γράφονται για τον Πεισίστρατο, όταν κατέφυγε εξόριστος στα μέσα του 6ου αιώνα προσπαθώντας να εξασφαλίσει τον απαραίτητο για την επάνοδό του χρυσό, «….εκείθεν δε παρήλθεν εις τους περί το Παγγαίον τόπους, όθεν χρηματισάμενος….» Είναι σαφές ότι γίνεται λόγος για το Παγγαίο ως μια ευρύτερη τοποθεσία και όχι ως όρος. Μια πιο προσεκτική ερμηνεία σε όσα λέει ο Ηρόδοτος, ο Κίμωνας, ο Σράβωνας και άλλοι θα μας βοηθήσουν να οριοθετήσουμε κατά προσέγγιση την περιοχή της Σκαπτής Ύλης.
Πρώτος ο Ηρόδοτος μας αναφέρει ότι τα εισοδήματα των Θασίων προέρχονταν από τα μεταλλεία της Σκαπτής Ύλης στην απέναντι από την Θάσο ξηρά. Από τα ορυχεία αυτά μαζευόταν συνολικά 80 τάλαντα ετησίως, κάτι που σύμφωνα με υπολογισμούς αντιστοιχεί σε 160 κιλά χρυσό το χρόνο. Ο Θουκυδίδης γράφει τον 5ο αιώνα π.Χ. ότι εκμεταλλευόταν ο ίδιος ένα από τα πολλά ορυχεία της Σκαπτής Ύλης, «….κτήσιν τε έχειν των χρυσείων μετάλλων εργασίας εν τη περί ταύτα Θράκη.…». Ο Πλούταρχος διηγείται στον Κίμωνα ότι ο Θουκυδίδης έγραψε την ιστορία του στην Σκαπτή Ύλη όπου και πέθανε. Ο Στράβωνας επίσης αναφέρει ότι τα περισσότερα ορυχεία βρίσκονταν γύρω από τους Φιλίππους. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης γράφει: «…. Ύστερα ήρθε ο Φίλιππος Β’ στη πόλη Κρηνίδες την οποία αύξησε σε πληθυσμό και την ονόμασε σε Φιλίππους και τα μεταλλεία χρυσού που ήταν εκεί λιτά και άδοξα, έφτιαξε καινούργια ώστε να μπορεί να έχει προσόδους πάνω από χίλια τάλαντα». Αξιοσημείωτη είναι επίσης και η αναφορά του Στέφανου Βυζάντιου στο βιβλίο του "Εθνικά", όπου μας λέει, « Σκαπτησύλη, πόλις Θράκης μικρά αντίκρυ Θάσου. το εθνικόν Σκαπτησυλίται».]
Βιογραφικά στοιχεία Γεωργίου Κ. Αβτζή
Ο Δικηγόρος - Συγγραφέας, Γεώργιος Κ. Αβτζής (1899-1987), κατάγονταν από το Ροδολίβος Σερρών. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, εργάσθηκε αρχικά ως δικηγόρος στις Σέρρες, και μετά το 1930 άνοιξε δικηγορικό γραφείο στο Βόλο. Συμπατριώτης αλλά και προσωπικός φίλος του Εθνάρχη Κωνσταντίνου Καραμανλή. Κατά την παραμονή του στις Σέρρες, ο Γεώργιος Κ. Αβτζής, διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ομίλου "Ορφέας" Σερρών, κατά τα έτη 1928 και 1929. Να σημειωθεί ότι ο σύλλογος είχε ιδρυθεί από το 1905, και οι πρόεδροί του είχαν και όλο το βάρος και την ευθύνη των Συμβουλίων του.
Ο Γεώργιος Κ. Αβτζής, δικηγορώντας στο Βόλο, είχε αναπτύξει παράλληλα, μεγάλη πολιτιστική και συγγραφική δράση, ήταν μέλος του Συλλόγου «Φίλοι των Γραμμάτων» όπου συμμετείχαν επίλεκτοι νέοι του Βόλου και στο εκεί δικηγορικό του γραφείο, εργάστηκε τη δεκαετία του 1930, ο σημαντικός συγγραφέας μας, Μενέλαος Λουντέμης, ο οποίος και έμελλε να διαπρέψει συγγραφικά.
Στη διάρκεια της κατοχής, υπήρξε αντιπρόσωπος πέντε υπουργείων στην περιφέρεια Θεσσαλίας, ενήργησε δε από τη θέση του για την αποφυλάκιση πολλών Βολιωτών. Συνελήφθη από τον ΕΛΑΣ χωρίς άλλες επιπτώσεις. Κατά τον εμφύλιο υπήρξε μαχητικός συνήγορος και μάρτυρας υπεράσπισης κομμουνιστών.
Ως και επιστήθιος φίλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο Σερραίος δικηγόρος, Γεώργιος Κ. Αβτζής διορίστηκε για λίγο διάστημα, προσωρινός Νομάρχης Χαλκιδικής (Σεπτ. – Οκτ. '61). Διετέλεσε επίσης Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού πριν το 1963. Σε επόμενες παρουσιάσεις βιβλίων του, θα παραθέσουμε συμπληρωματικά και άλλα σημαντικά στοιχεία τα οποία και αντικατοπτρίζουν την ξεχωριστή προσωπικότητα του ανδρός.
Το συγγραφικό έργο του Γεωργίου Κ. Αβτζή
Ήταν ιδιαίτερα ευρυμαθής και παρουσίασε πλούσιο συγγραφικό έργο που είναι προσανατολισμένο κυρίως σε θέματα αρχαιοελληνικής γραμματείας. Μεταξύ των συγγραμμάτων του είναι και τα εξής:
-"ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ-ΤΟ ΡΟΔΟΛΙΒΟΣ και άλλα τοπωνύμια: Ιστορία - Γλωσσολογία - Μυθολογία". Σελίδες 26. Αθήναι, Ιούλιος 1969.
-"Σοφία της Ανατολής παροιμίες Κίνας-Ιαπωνία-Ινδίας", (Ασία, Φιλοσοφία), Ιδιωτική έκδοση, 1972.
-"Ο χρυσός του Παγγαίου - Σκαπτής ύλης και Θάσου και η νομισματική της Μακεδονικής Θράκης", (Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Σερρών - Μελενίκου, Αθήναι, 1982).
ΕΝΟΤΗΤΑ: "Η σοφία των αρχαίων Ελλήνων"
1. "ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ο Αβδηρίτης", (460-370) π.Χ., Αθήνα, 1969.
2. "ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ, ο κορυφαίος της νέας αττικής κωμωδίας" (Χίλιες μονόστιχες γνώμες), Αθήνα, 1970.
3. "ΑΝΑΚΡΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΩ, ο υμνητής του κρασιού και του Έρωτα", Περιλαμβάνεται το αρχαίο κείμενο. Απόδοση σε στίχους Κ. Αβτζή. Εικονογράφηση Girodet. Σελ. 230. (Ιδιωτική έκδοση). Αθήνα 1971.
Χρήσιμα
Η μελέτη του Γεωργίου Κ. Αβτζή, "Ο χρυσός του Παγγαίου - Σκαπτής Ύλης και Θάσου και η νομισματική της μακεδονικής Θράκης", εξ όσων γνωρίζουμε, δημοσιεύθηκε από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Σερρών - Μελενίκου, Αθήναι, 1982 και φιλοξενήθηκε στο Περιοδικό "Σερραϊκά Χρονικά", (αρχείο Βιβλιοθήκης Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, τ.9, (1982-83), σελ. 234-242). Δεν υπάρχουν σχετικές πληροφορίες για το εάν κυκλοφόρησε ή όχι, σε ανεξάρτητη μικρή έκδοση, όπως για παράδειγμα "Τα Μακεδονικά Τοπωνύμια".
* "Παγγαίου Γη - Συγγράμματα & Συγγραφείς"
(Ροδολίβος-Δόμιρος-Μικρό Σούλι-Αμφίπολη-Παλαιοκώμη-Ν. Φυλή-Λακκοβήκια-Μεσολακκιά-Ν. Κερδύλλια-Πρώτη-Αγγίστα-Κρηνίδα-Κορμίστα-Ν. Μπάφρα-Ηλιοκώμη--Συμβολή-Σέρρες). - Ευχαριστίες για τη βοήθεια στη συλλογή των στοιχείων, στον παλαίμαχο δικηγόρο Νικόλαο Σίμογλου από το Σύλλογο Ροδολιβινών Θεσσαλονίκης καθώς και στον συγγραφέα-ερευνητή και φίλο, Γιώργο Ν. Βογιατζή. Οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται εδώ, προέρχονται από τα προσωπικά μας αρχεία, τη Βιβλιοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, και το διαδίκτυο.
