Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που έχει πρωταγωνιστή την Ιστορία έγραψε ο Τάσος Παπαναστασίου. «Η σιωπή δεν σε κρατά ζωντανό» (εκδ. Μεταίχμιο) είναι ο τίτλος του και ο ίδιος μιλώντας μαζί μας είπε πως άντλησε υλικό από μνήμες οικογενειακές και αφηγήσεις φίλων για μεγάλα ιστορικά γεγονότα του προηγούμενου αιώνα όπως το Ολοκαύτωμα και ο Εμφύλιος. Μίλησε για τις αρετές της αστυνομικής πλοκής που δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να πλήξει, ενώ παράλληλα παρέχει ιστορικές πληροφορίες που μπορεί να ωθήσουν σε περαιτέρω μελέτη.
Τέλος τον ρωτήσαμε για την διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο. Αφού αναφέρθηκε στις αδυναμίες του συστήματος τόνισε πως υπάρχει ανάγκη από εμπνευσμένους εκπαιδευτικούς, βιβλία και προγράμματα, αλλά και πολιτικές ηγεσίες ώστε οι μαθητές να μελετήσουν και όχι να αποστηθήσουν.
-Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο;
-Ήταν κάτι που δεν έγινε σε μια στιγμή. Η ιδέα σχηματοποιήθηκε με τον καιρό, μετά την αρχική σκέψη πως θα είχε ενδιαφέρον η συνάντηση της ιστορίας τριών οικογενειών με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα του προηγούμενου αιώνα.
Βέβαια, υπήρχαν ως καύσιμη ύλη πολλές σχετικές οικογενειακές μνήμες και πολλές αφηγήσεις των μεγαλύτερων στην οικογένεια, που αναφέρονταν στο Ολοκαύτωμα και τον Εμφύλιο.
Έτσι, σιγά σιγά η ιδέα πήρε τη μορφή της. Μια ιστορία που θα μιλούσε για τη μνήμη και τη βαρβαρότητα, για το κακό και το καλό, για το ότι ο άνθρωπος μπορεί να κάνει πράγματα που ξεφεύγουν από κάθε λογική εάν βρεθεί κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.
-Πώς συνδέονται η Κατοχική Θεσσαλονίκη, το Ολοκαύτωμα, με τον Εμφύλιο και τη σύγχρονη πραγματικότητα;
-Βρισκόμαστε στο 2018. Ένας φόνος γίνεται στο Καρπενήσι, στο οποίο ο ήρωας του βιβλίου, ο αστυνόμος Απτόσογλου έχει αποσυρθεί για ένα μικρό χρονικό διάστημα, για να ξεφύγει από τα φαντάσματα του δικού του πρόσφατου παρελθόντος.
Όμως, σε μια σπάνια σύμπτωση, το μακρινό παρελθόν του τον ξαναβρίσκει, άλλωστε όλοι και όλες ξέρουμε πως η τυχαιότητα καθορίζει πολλές φορές τις ζωές μας, και έτσι, ο ήρωάς μας αναγκάζεται από τα πράγματα να βρεθεί αντιμέτωπος με καταστάσεις που τον εμπλέκουν σε ένα κυνηγητό με μνήμες και φαντάσματα που καθόρισαν τις τύχες τριών οικογενειών, αλλά και κρύβουν το κλειδί για το μυστήριο που καλείται ο ίδιος να λύσει.
Η γερμανική κατοχή, το Ολοκαύτωμα και ο Εμφύλιος ως εμβληματικά και αποτρόπαια ιστορικά γεγονότα, με τη μοναδικότητα και τα δικά του χαρακτηριστικά το καθένα, είναι αυτά που ανακαλεί ο μύθος του βιβλίου για να δείξει πώς η Ιστορία μπορεί να συντρίβει τους ανθρώπους και να ακυρώνει τις επιλογές τους.
-Γιατί η σιωπή δεν κρατά τους ήρωες ζωντανούς;
-Γιατί η σιωπή μπορεί να φαίνεται βολική, να δίνει μια αναβολή στην τελική σύγκρουση, να δίνει προσωρινή λύση σε προφανή αδιέξοδα, αλλά τελικά, σχεδόν ποτέ, δεν είναι η ενδεδειγμένη διέξοδος.
- Το θέμα του σφετερισμού της περιουσίας των Εβραίων είναι ένα ζήτημα που δεν έχει φωτιστεί πλήρως. Αρκετοί έχασαν τα σπίτια τους δίχως να μπορέσουν να βρουν το δίκιο τους. Πώς βοηθούν βιβλία όπως το δικό σας στο συγκεκριμένο θέμα;
-Να πω πριν από όλα πως το τελευταίο χρονικό διάστημα έχουν γίνει και δημοσιευτεί εξαιρετικές μελέτες σχετικά με το θέμα των περιουσιών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς, ακριβώς γιατί δεν είναι ένα ευχάριστο θέμα, οι έρευνες αυτές κυρίως μελετώνται και συζητιούνται σε στενούς κύκλους όσων ενδιαφέρονται.
Βιβλία που έχουν και αστυνομική πλοκή, όπως αυτό για το οποίο συζητούμε εδώ, δίνουν πιο εύκολα από μία επιστημονική εργασία σε αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε ευρύ κοινό ιστορικές πληροφορίες. Και αυτές με τη σειρά τους ωθούν τον αναγνώστη και την αναγνώστρια να αναρωτηθούν εάν όλα αυτά είναι αλήθεια και ίσως να μελετήσουν περισσότερο σχετικά.
-Βασίζεστε σε πραγματικά γεγονότα (Εμφύλιος, Ολοκαύτωμα) και πρόσωπα όπως π.χ. ο Μαξ Μέρτεν. Πόσο αυτό επηρεάζει τη συγγραφή;
-Έχοντας κατά νου τι θέλεις να γράψεις, τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα και τα πρόσωπα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε αυτά στηρίζουν την ιστορία που αφηγείσαι. Ταυτόχρονα, την κατευθύνουν, αφού όσα έχουν συμβεί και αυτοί που βοήθησαν να συμβούν καθόρισαν τις τύχες τόσων ανθρώπων.
-Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα με αστυνομική πλοκή. Πώς λειτουργεί ο συνδυασμός;
-Η αστυνομική πλοκή βοηθά την Ιστορία, που είναι η πρωταγωνίστρια, να ξεδιπλωθεί και να κυριαρχήσει, τελικά. Συγγραφικά είναι πολύ ενδιαφέρων συνδυασμός. Δεν σου επιτρέπει να πλήξεις.
- Τι νεότερο προέκυψε από την έρευνά σας για τις ανάγκες συγγραφής του βιβλίου;
-Γνώρισα βαθύτερα τις περιόδους με τις οποίες ασχολείται το βιβλίο, μελέτησα ιστορίες ανθρώπων που τελικά συντρίφθηκαν από τις μυλόπετρες των ιστορικών γεγονότων, αλλά και άλλες, στις οποίες οι πρωταγωνιστές τα κατάφεραν να επιβιώσουν και να ζήσουν τις ζωές τους όπως αυτοί ήθελαν.
- Με δεδομένο πως είστε εκπαιδευτικός πώς κρίνετε τη διδασκαλία της Ιστορίας στο σχολείο; Ποιες βελτιώσεις θα μπορούσαν ενδεχομένως να γίνουν;
-Δεν νομίζω πως μπορούμε να είμαστε περήφανοι για τον τρόπο που διδάσκεται η Ιστορία στα σχολεία μας. Όλο το πλαίσιο (βιβλία, προγράμματα, επιμόρφωση εκπαιδευτικών) είναι δυσλειτουργικό, ακριβώς γιατί το μάθημα αυτό έχει μια ιδιαίτερη βαρύτητα και αξία για τη διαμόρφωση των συνειδήσεων και των ταυτοτήτων των μελλοντικών πολιτών. Από την άλλη η εκπαίδευση δεν είναι ένας ουδέτερος τόπος. Είναι κατεξοχήν τόπος εφαρμογής πολιτικών επιλογών.
Με την έννοια αυτή πολλά μπορούν να βελτιωθούν. Αν και είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση, χρειαζόμαστε βιβλία, προγράμματα, πολιτικές ηγεσίες και εκπαιδευτικούς που θα σπρώχνουν τα παιδιά να σκεφτούν για το παρελθόν, να το μελετήσουν και όχι να αποστηθίσουν. Να ερευνήσουν πηγές, να ανακαλύψουν μεθόδους που θα τα βοηθούν να αντιληφθούν τη σπουδαιότητα του να γνωρίζει κανείς, αλλά και να μελετάει διαρκώς το παρελθόν.
