Συνέντευξη στον Γιώργο Καλλίνη
«Στους φτωχούς κι απόκληρους αυτού του κόσμου, που τα χέρια απλώνοντας στ Δικαιοσύνη κάτι άλλο προσδοκούν απ’ όσα στο βιβλίο διαλαμβάνονται».
Με αυτή τη σκληρή μα τόσο συγκινητική αφιέρωση, ξεκινάει το νέο βιβλίο «Παγκρατίδης: «Εις θάνατον τετράκις» του Κωνσταντίνου Λογοθέτη, που εξιστορεί την πασίγνωστη ιστορία για το Δράκο του Σέιχ Σου, από μια νέα μοναδική οπτική. Ο συγγραφέας ξεκινάει ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο και παίρνει από το χέρι τον αναγνώστη και τον τοποθετεί μέσα στο δικαστήριο, στο κρατητήριο, στο αστυνομικό τμήμα, για να παρακολουθήσει την πολύκροτη δίκη από κοντά.
Αυτό το ταξίδι πίσω στο χρόνο, όμως, δεν απαιτεί μόνο να παρακολουθήσουμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται. Ο κ. Λογοθέτης μας δίνει ένα βιβλίο γεμάτο αποδείξεις, ντοκουμέντα και μαρτυρίες, για να σταθούμε εμείς οι ίδιοι με νέα στοιχεία στα χέρια μας και με κριτική σκέψη, πρόσωπο με πρόσωπο με μια από τις μεγαλύτερες αδικίες στην ιστορία της Ελληνικής Δικαιοσύνης. Καλούμαστε να αποφασίσουμε και εμείς, ως άλλοι ένορκοι, για την ενοχή ή όχι του Αριστείδη Παγκρατίδη.
Το βιβλίο, όπως αναφέρεται στην εισαγωγή, αναλύει διεξοδικώς με ερευνητική ματιά ένα τεράστιο «Γιατί» που στοιχειώνει ως σήμερα την κοινωνία. Ένα πελώριο «Γιατί» δεν λειτούργησε η Δικαιοσύνη έξω από τους κανόνες της αποδεικτικής διαδικασίας και της κοινής, ανθρώπινης λογικής. Αυτά τα αναπάντητα ως και σήμερα ερωτήματα αιωρούνται όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη, όχι μόνο στη Δικαιοσύνη αλλά και στην κοινωνία ολόκληρη που με κανέναν τρόπο δεν μπόρεσε να αποδεχθεί την εκτέλεση ενός ανθρώπου, που στο συλλογικό υποσυνείδητο καταγράφηκε ως αθώος που με τη ζωή του πλήρωσε για άλλους.
Ένα εξαιρετικό και αγωνιώδες ανάγνωσμα, που μας βάζει στα ενδότερα του συστήματος Δικαιοσύνης, μας ανοίγει την κλειδαρότρυπα για να γίνουμε μάρτυρες ενός θανατηφόρου στραβοπατήματος του δικαστηρίου που έφερε έναν αθώο άνθρωπο αντιμέτωπο με το θάνατο. Λειτουργεί και ως « το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της βαρβαρότητας της θανατικής ποινής, αφού καθιστά απολύτως αδύνατη την επανόρθωση ενός σφάλματος, μίας πλάνης ή μιας κακοδικίας», όπως εξήγησε ο ίδιος ο συγγραφέας Κωσταντίνος Λογοθέτης στο TyposThes σε μια αποκαλυπτική και εκ βαθέων συνέντευξη, για το νέο του βιβλίο.
Ο κ. Λογοθέτης μας εξηγεί γιατί επέλεξε μια τόσο μοναδική οπτική για να εξιστορήσει τη διάσημη ιστορία του Σέιχ Σου. Ως δικηγόρος και πρώην Εισαγγελέας είναι, άλλωστε, ο πλέον αρμόδιος για να μας οδηγήσει στα πιο απόκρυφα μονοπάτια της Δικαιοσύνης και με ειλικρίνεια και θάρρος να προσκομίσει στοιχεία, όχι στη Δικαιοσύνη που έχασε την ευκαιρία της τότε, αλλά στους αναγνώστες. Τόσες δεκαετίες μετά, το νέο βιβλίο «Παγκρατίδης: Εις Θάνατον τετράκις» είναι μια ιστορική ευκαιρία που δίνεται στον αναγνώστη, να θυμηθεί, να δικαιώσει, να αποδώσει δικαιοσύνη σε έναν αθώο άνθρωπο που χάθηκε άδικα.
«(Ο Παγκρατίδης) Απ’ την άλλη, όντας πράγματι ένας φτωχοδιάβολος του δρόμου, δεν έχει πίσω του ούτε κόμματα, ούτε σωματεία, ούτε οργανώσεις που θα ξεσηκώνονταν για να τον υπερασπιστούν. Συνεπώς ένα παιδί του δρόμου, απόκληρο, απροστάτευτο και πεινασμένο, πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τον παντοδύναμο τότε μηχανισμό της Αστυνομίας;».
Ο κ. Λογοθέτης μας εκμυστηρεύεται όλες τις κρυφές γωνίες της υπόθεσης αποκαλύπτοντας και τον αληθινό Δράκο του Σέιχ Σου, για να σταθούμε εμείς έστω και σήμερα, δίπλα σε έναν αδικοχαμένο άνθρωπο κοιτώντας στα μάτια τη Δικαιοσύνη, με δίκαιη ματιά. Ας του δώσουμε το λόγο.
Κ. Λογοθέτη, ο Δράκος του Σέιχ Σου είναι μία από τις πιο γνωστές ιστορίες της Θεσσαλονίκης και προκαλεί ακόμη και σήμερα το ενδιαφέρον του κοινού. Μιλήστε μας για το νέο σας βιβλίο και τη νέα, μοναδική οπτική που παρουσιάζει.
Κ. Λ.: Όλες οι μέχρι τώρα προσεγγίσεις αυτής της τραγωδίας, εξαντλούνται στις κοινωνικές παραμέτρους του δράματος, δηλαδή στο απροστάτευτο φτωχόπαιδο, το εύκολο δηλαδή θύμα στα χέρια της Αστυνομίας, χρήσιμο τόσο για την καταγραφή μιας τεράστιας αστυνομικής «επιτυχίας» όσο και για την κατασίγαση του τότε πανικού της κοινωνίας.
Η μοναδική (όπως εσείς την χαρακτηρίσατε) οπτική του βιβλίου, εστιάζει στην αμιγώς δικαστική παράμετρο της υπόθεσης αυτής. Πώς δηλαδή, μέσα από ποιους δρόμους δικαστικά νομιμοποιήθηκαν «συμφωνίες» αστυνομικών και αυτόπτου μάρτυρος, εισαγγελικές επιπλήξεις και απειλές προς την μάρτυρα εάν δεν ανεγνώριζε τον ύποπτο ως «δράκο», ανεπιφύλακτη αποδοχή από την Δικαιοσύνη καταφανώς «στημένων» αναπαραστάσεων, πλήρης αδιαφορία για την κακομεταχείριση του υπόπτου κατά την αστυνομική προανάκριση, προκλητική διαστρέβλωση στοιχείων ακόμα και από τους «ειδικούς» που κλήθηκαν να συνδράμουν την αστυνομική έρευνα. Ένα από τα προκλητικότερα παραδείγματα στο σημείο αυτό έρχεται από την πραγματογνωμοσύνη που κλήθηκε να κάνει γνωστός τότε υφηγητής της ιατρικής του ΑΠΘ ως προς την προσωπικότητα του κρατουμένου: Από τη μία οι δύο πολύωρες εξετάσεις του έγιναν με την παρουσία των αστυνομικών – ανακριτών του και από την άλλη, όταν ο κρατούμενος μετά από πενθήμερη στέρηση νερού, ζήτησε απεγνωσμένα από τον «υφηγητή» ένα ποτήρι νερό, αυτός επισήμως τον χαρακτήρισε ως «ανώμαλο διψομανή».
Όπως αποκαλύπτει το βιβλίο σας, ένας δικαστής αντιστάθηκε σθεναρά την καταδίκη ενός αθώου ανθρώπου. Γιατί το έκανε αυτό, τι στοιχεία είχε;
Κ. Λ.: Ο δικαστής που μειοψήφησε, δεν αρκέστηκε μόνο στη λέξη «αθώος», αλλά σε ένα πολυσέλιδο και άκρως εμπεριστατωμένο πρακτικό μειοψηφίας πλήρως κονιορτοποίησε ένα προς ένα όλα εκείνα που με την πλήρη διαστρέβλωσή τους οδήγησαν τον κατηγορούμενο στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Τα στοιχεία του πρακτικού προέκυψαν τόσο από την προδικασία (κύρια ανάκριση) όσο και από εκείνα που το Δικαστήριο είτε ρητώς αρνήθηκε να τα δει είτε σιωπηρά αδιαφόρησε για την ύπαρξή τους. Για παράδειγμα, ο μειοψηφήσας δικαστής επισημαίνει πως οι αναπαραστάσεις «απώλεσαν εκ της επ’ ακροατηρίου διαδικασίαν οιανδήποτε αξίαν, καθόσον απεδείχθη ότι ο κατηγορούμενος δεν ωδηγήθη εις τον τόπον των εγκλημάτων μόνον τας φοράς καθ’ ας συνετάγησαν αι εκθέσεις αύται, αλλά και άλλαι προγενέστερας….κλπ».
Το δικαστήριο, πλήρως αδιαφόρησε για το τι συνέβαινε κατά τις «προγενέστερες» αναπαραστάσεις και γιατί ακριβώς γίνονται αυτές. Ακόμα, κρίθηκε πως δεν θα είχε καμμία αποδεικτική αξία η σύγκριση των τριχών της κεφαλής (τούφα μαλλιών) που βρέθηκε στην παλάμη ενός εκ των θυμάτων με αυτές του Παγκρατίδη.
Προφανώς ο συγκεκριμένος δικαστής που μειοψήφησε γνώριζε πως η μοναδική του αθωωτική ψήφος δεν μπορούσε να ανακόψει την παραπέρα πορεία και την κατάληψη του δράματος αυτού. Υποθέτω λοιπόν, πως μόνο για λόγους συνείδησης κατήρτισε το πολυσέλιδο αυτό πρακτικό μειοψηφίας, ώστε συνειδησιακά και προσωπικά να αποστασιοποιηθεί από την συγκεκριμένη θανατική καταδίκη.
Ήταν μια μαύρη σελίδα για τη Δικαιοσύνη αυτή η δίκη και γιατί;
Κ. Λ.: Δεν θα μπορούσα να χρωματίσω τη δίκη αυτή με τον μονοσήμαντο τρόπο του «άσπρου – μαύρου». Το μόνο που με βεβαιότητα μπορώ να πω είναι πως αναμφίβολα ήταν μία σπανιότατη (ίσως και μοναδική) περίπτωση στα δικαστικά χρονικά που συστηματικά και επίμονα αγνοήθηκε (και κάποιες φορές απαγορεύθηκε) ό,τι συνέτεινε στην αθώωση του δικαζόμενου.
Φθάνει να σας πω πως ιδιαίτερα περιφρονητική και προκλητική ήταν η συμπεριφορά του προέδρου προς τους συνηγόρους υπερασπίσεως όταν κάποιες ερωτήσεις τους αμφισβητούσαν την αυθεντία και την ειλικρίνεια κάποιων αστυνομικών – ανακριτών του Παγκρατίδη κατά το κρίσιμο πενθήμερο της κράτησής του στη Γενική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης.
Πρωτοφανές δε στα δικαστικά χρονικά και μοναδικό μέχρι σήμερα ήταν το να καταδιώξει ο πρόεδρους τους συνηγόρους και μετά τη δίκη ποινικά και πειθαρχικά, εμπλέκοντας τους σε τέτοιες περιπέτειες, ώστε ο ένας εξ αυτών, ιδιαιτέρως διακεκριμένο μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, να αναγκασθεί να μετατεθεί στην Αθήνα.
Γιατί ήταν το εύκολο θύμα ο Παγκρατίδης;
Κ. Λ.: Ο Παγκρατίδης ήταν το εύκολο θύμα για δύο ή τρεις πολύ συγκεκριμένους λόγους: Αρχικά, ήταν πράγματι ένας μικροπαραβάτης του δρόμου, ένα χαμίνι που από δέκα χρονών έψαχνε στα σκουπίδια για να φάει.
Απ’ την άλλη, όντας πράγματι ένας φτωχοδιάβολος του δρόμου, δεν έχει πίσω του ούτε κόμματα, ούτε σωματεία, ούτε οργανώσεις που θα ξεσηκώνονταν για να τον υπερασπιστούν. Συνεπώς ένα παιδί του δρόμου, απόκληρο, απροστάτευτο και πεινασμένο, πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τον παντοδύναμο τότε μηχανισμό της Αστυνομίας;
Πόσο σημαντικό και δίκαιο είναι να αποκαταστήσουμε τη μνήμη ενός ανθρώπου, που διασύρθηκε με αυτό τον τρόπο;
Κ. Λ.: Νομίζω πως το ελάχιστο που μπορεί να γίνει, είναι τόσο η αποκατάσταση της μνήμης του Αρίστου, πράγμα βέβαια σημαντικό, που δεν μπορεί όμως να επαναφέρει τον Αρίστο στη ζωή. Η υπόθεση όμως αυτή είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της βαρβαρότητας της θανατικής ποινής, αφού καθιστά απολύτως αδύνατη την επανόρθωση ενός σφάλματος, μίας πλάνης ή μιας κακοδικίας.
Μπορείτε να μας πείτε τι αντίκτυπο είχε αυτή η ιστορία στην τοπική κοινωνία και αν φέρει ακόμη μέχρι σήμερα μια ανοιχτή πληγή;
Κ. Λ.: Η υπόθεση αυτή έχει ανεξίτηλα καταγραφεί στο συλλογικό υποσυνείδητο ως μία άδικη καταδίκη ενός αθώου ανθρώπου, όπως και στα μέχρι τώρα βιβλία καταγράφεται. Προσωπικά νοιώθω ικανοποίηση που με την έκδοση αυτή, η γενική περιρρέουσα αυτή ατμόσφαιρα μορφοποιείται από τα επί μέρους στοιχεία της δικογραφίας μία τελική δικαστική κρίση, που πραγματικά είναι, αποδεδειγμένα πλέον, απολύτως αντίθετη με το κοινό περί δικαίου αίσθημα, με την κοινή λογική και με τους κανόνες της αποδεικτικής διαδικασίας.
Η τραγική εικόνα του Παγκρατίδη
Από την πρώτη επαφή με το βιβλίο του κ. Λογοθέτη, νιώθουμε τη βαρύτητα της υπόθεσης, με τον Παγκρατίδη να καλύπτει με τα χέρια το πρόσωπο του τη στιγμή που ανακοινώνεται η θανατική ποινή του.
Το εξώφυλλο του βιβλίου σας προκαλεί πάρα πολλά συναισθήματα, είναι μια πολύ δυνατή εικόνα. Τι θέλετε να πείτε με αυτή την εικόνα;
Κ. Λ.: Επειδή υπάρχουν εκατοντάδες τραγικές φωτογραφίες των περιστατικών εκείνων, πραγματικά προβληματίστηκα για την επιλογή του εξωφύλλου. Τελικά επέλεξα τη συγκεκριμένη, η οποία υπαινικτικά αλλά ανάγλυφα δείχνει την απόλυτη απόγνωση του κατηγορουμένου τη στιγμή ακριβώς που ακούει την επιβολή της θανατικής ποινής.
Ούτε φωνάζει, ούτε πετάγεται επάνω, ούτε καν σηκώνεται απ’ το ειδώλιο. Απλά, αρχέγονα θα έλεγα, όπως τα μοιρολόγια μας έρχονται από αιώνες τώρα, χτυπά με τα χέρια του το πρόσωπό του, προφανώς θρηνώντας απελπισμένα για την ζωή του που τη στιγμή εκείνη τόσο άδικα χανόταν. Και νομίζω, πως πολύ εντονότερα νοιώθουμε την απόγνωση στα μάτια του από ότι αν τα βλέπαμε πραγματικά.
Τελικά όμως, οφείλω ευχαριστίες τον εκδότη μου κ. Μπαρμπουνάκη και στον σχεδιαστή κ. Ταζέ που μια απλή ιδέα μου και μία φωτογραφία της δίκης εκείνης την μετέτρεψαν σε ένα τόσο δυνατό εξώφυλλο.
Το βιβλίο εκδίδεται από τις Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη και κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία.
