Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη
Το πώς αποτυπώνει ο Καβάφης την πόλη Αλεξάνδρεια παρουσιάζει ο Βασίλης Κολώνας ιστορικός της αρχιτεκτονικής, ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
«Tις αντιθέσεις, τις παραμέτρους τους, τα αίτια γέννησής τους και τα εικονογραφικά-συμβολικά συστήματα που χρησιμοποίησε ο ποιητής για να τις εκφράσει, επιχείρησα να παρουσιάσω στο βιβλίο, ως μια προσπάθεια ανάλυσης των σχέσεων μεταξύ σύγχρονου και ιστορικού αστικού χώρου στη νεοελληνική λογοτεχνία», ανέφερε ο κ. Κολώνας για την ανανεωμένη δίγλωσση μορφή του βιβλίου του «Η Πόλις – Ο αστικός χώρος στον Κ.Π.Καβάφη» (εκδ. Univercity Studio Press) για την οποία θα μιλήσει στο κοινό στο πλαίσιο της 21ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης.
Ο ίδιος πρόσθεσε πως «Ο Kαβάφης είναι ο ποιητής της πόλης» και πως «O αστικός χώρος ορίζει την τοπιογραφία και την εικονογραφία της ποίησής του».
Είπε ότι αυτό που ξεχώριζε στην Αίγυπτο του 19ου – 20ου αιώνα ήταν ο κοσμοπολιτισμός της, ενώ απαντώντας σε ερώτηση για την δική μας πόλη είπε πως υπέστη δύο «καταστροφές»: την πυρκαγιά του 1917 και την αντιπαροχή.
Σχολίασε πως στη Θεσσαλονίκη «πραγματοποιηθήκαν ενδιαφέρουσες αστικές αναπλάσεις και πεζοδρομήσεις και μόνο κάποιες ατυχείς αναδείξεις αρχαιολογικών χώρων πληγώνουν τη σημερινή της εικόνα (είσοδοι του Μετρό στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, πλ. Διοικητηρίου) ενώ βαριά σύννεφα πλανώνται πάνω από τους χώρους της ΔΕΘ».
-Ποια η θέση της πόλης στο έργο του Καβάφη; Πώς την αποτυπώνει; Ποιες οι αναφορές του;
-Ο Kαβάφης είναι ο ποιητής της πόλης· η φύση ελάχιστα τον εμπνέει και τον απασχολεί. O αστικός χώρος ορίζει την τοπιογραφία και την εικονογραφία της ποίησής του.
Mια περαιτέρω διάκριση της σύγχρονης πόλης από την ιστορική πόλη παρέχει σημεία εκκίνησης σε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις του αστικού χώρου.
Για την ιστορική πόλη οι προσεγγίσεις είναι πολλαπλές. O αστικός χώρος παρουσιάζεται σε όλες τις δυνατές μορφές του: Δρόμοι, πλατείες, αγορές, δημόσια κτίρια, χώροι κοινωνικών συναθροίσεων, έντονη παρουσία της οικονομικής λειτουργίας της πόλης.
Στη σύγχρονη, τη συγκεκριμένη πόλη, αντίθετα, το βάρος δίνεται στις ανώνυμες συνοικίες, στη μικρή κλίμακα, στον ιδιωτικό χώρο, στον εξοπλισμό του και την ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα σ’ αυτόν.
Tις αντιθέσεις αυτές, τις παραμέτρους τους, τα αίτια γέννησής τους και τα εικονογραφικά-συμβολικά συστήματα που χρησιμοποίησε ο ποιητής για να τις εκφράσει, επιχείρησα να παρουσιάσω στο βιβλίο, ως μια προσπάθεια ανάλυσης των σχέσεων μεταξύ σύγχρονου και ιστορικού αστικού χώρου στη νεοελληνική λογοτεχνία.
-Το βιβλίο σας βασίζεται σε μια μεγάλη μελέτη. Τι διαπιστώσατε κατά την συλλογή του υλικού σας; Τι νεότερο φέρνει αυτή η έκδοση;
-Η αναζήτηση της πόλης στην καβαφική Αλεξάνδρεια υπήρξε πάντοτε ένας γοητευτικός όσο και δυσπρόσιτος προορισμός. Αφετηρία στο ταξίδι αυτό στάθηκε το Α΄ Διεθνές Συμπόσιο για τον Καβάφη τον Οκτώβριο του 1991 στην Αλεξάνδρεια, όπου παρουσιάστηκε μια πρώτη προσέγγιση στο θέμα «Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη». Το να μιλήσει ένας ιστορικός της αρχιτεκτονικής για τον Καβάφη ανάμεσα σε καταξιωμένους μελετητές του έργου του απαιτούσε τόλμη και ψυχραιμία. Επιχείρησα να διερευνήσω από τη ματιά της δικής μου επιστημονικής ειδίκευσης πως ο ποιητής προσεγγίζει τον αστικό χώρο αναζητώντας τη δική του «Πόλη», στον ιστορικό ή ενεστώτα χρόνο και αφού εξάντλησα ό,τι σχετικό είχε γραφεί από μελετητές τους έργου του, αλλά και από συγγραφείς όπως ο L. Durrel, ο E.M. Foster και Σ. Τσίρκας, οδηγήθηκα στην Αλεξάνδρεια και τον «πραγματικό», εξαιρετικά γοητευτικό, αστικό της χώρο.
-Τι ξεχωρίζει στην αρχιτεκτονική της Αιγύπτου κατά τον 19ο-20ό αιώνα;
-Με μια λέξη, ο κοσμοπολιτισμός της! Όπως και η κοινωνία της ήταν πολυεθνική και πολυπολιτισμική έτσι και η αρχιτεκτονική της αντανακλούσε όλα τα σύγχρονα αρχιτεκτονικά ρεύματα της Ευρώπης που έφθαναν εκεί μέσω των αρχιτεκτόνων που είχαν σπουδάσει εκεί, κυρίως Ιταλών και Ελλήνων. Αυτοί άλλωστε αποτελούσαν και τις δύο κύριες αλλοεθνείς κοινότητες της πόλης. Από τον εκλεκτισμό της Belle Epoque στο Art Deco και το μοντέρνο κίνημα του μεσοπολέμου και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960, η Αλεξάνδρεια αναδεικνύεται σε μια από τις πιο γοητευτικές μητροπόλεις της Ανατολικής Μεσογείου.
-Πόσο διαφορετική είναι η σήμερα σε σχέση με αυτή των χρόνων του Καβάφη; Τι γίνεται με τις κατεδαφίσεις κτηρίων;
-Την τελευταία φορά που επισκέφθηκα την Αλεξάνδρεια το 2011 δεν είχα διαπιστώσει φοβερές αλλαγές σε σχέση με την εικόνα που είχα πρωτοαντικρίσει 20 χρόνια πριν, το 1991.
Υπήρχε βέβαια η παρατεταμένη φθορά του χρόνου, αλλά ο οικείος χώρος παρέμενε το ίδιο ελκυστικός, κατάφορτος με μνήμες του κοσμοπολιτισμού των προηγούμενων δεκαετιών.
Γνωρίζω ότι έχουν ανακαινισθεί εκ βάθρων το αρχαιολογικό μουσείο που φέρει την επιγραφή Μ Ο Υ Σ Ε Ι Ο Ν χαραγμένη στο ελληνοπρεπές αέτωμα της εισόδου, το θέατρο του Μωχάμετ Άλη, ενώ αρκετές επαύλεις έχουν αναστηλωθεί υποδειγματικά και έχουν μετατραπεί σε εκθεσιακούς χώρους. Νεότερα θα μπορώ να σας πω μετά τα τέλη Μαΐου όταν θα έχω επιστρέψει από την Αλεξάνδρεια και την παρουσίαση του βιβλίου μου στο εκεί Ίδρυμα του Ελληνικού Πολιτισμού (27 Μαΐου) .
-Ποιο ποίημα του Καβάφη όπου γίνεται αναφορά στην έννοια της πόλης ξεχωρίζετε και γιατί;
-Εκτός του προφανούς «Η Πόλις» και του «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» που παρατίθενται ολόκληρα στην αρχή και το τέλος του κειμένου, όλα όσα αναφέρονται στην περιγραφή του άστεως, την αρχιτεκτονική του, επώνυμη και ανώνυμη, τον εσωτερικό χώρο και τον εξοπλισμό του και όλα αυτά στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης της ιστορικής με τη σύγχρονη πόλη. Και είναι αρκετά αυτά τα ποιήματα, 36 στο σύνολό τους, όπως παρουσιάζονται στην έκδοση.
-Γεννηθήκατε και ζείτε στη Θεσσαλονίκη. Πώς θα σχολιάζετε την αρχιτεκτονική της; Διατηρεί μια ταυτότητα ή χάθηκε / χάνεται;
-Οι πόλεις εξελίσσονται και μαζί μ’αυτές και η αρχιτεκτονική των κτιρίων τους. Η Θεσσαλονίκη στη διάρκεια του 20ου αιώνα υπέστη δύο … «καταστροφές». Η πρώτη οφείλεται σ ένα τυχαίο γεγονός, την πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεψε τα 2/3 του ιστορικού της κέντρου, και η δεύτερη στην αντιπαροχή, μια ιδιαιτερότητα της μεταπολεμικής ελληνικής πόλης που σχεδόν εξαφάνισε κάθε αρχιτεκτονική δημιουργία στις περιοχές που δεν κάηκαν.
Με το σχέδιο Εμπράρ που συντάχθηκε αμέσως μετά την πυρκαγιά, και εφαρμόσθηκε στο μεγαλύτερο τμήμα του, η Θεσσαλονίκη μπόρεσε να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί σε μια εξ ίσου γοητευτική με την Αλεξάνδρεια μεσοπολεμική πόλη παρουσιάζοντας μια εξαιρετική ποικιλία τύπων και μορφών στην αρχιτεκτονική της.
Όμως και αυτή η πόλη του 1920-1930 υπέκυψε στις κερδοσκοπικές τάσεις που αναπτύχθηκαν μεταπολεμικά όταν η αντιπαροχή άρχισε να εφαρμόζεται και στις πρώτες πολυκατοικίες του κέντρου.
Εδώ και κάποια χρόνια έχει παγιωθεί η εικόνα της πόλης μας, σταμάτησε η αλόγιστη ανοικοδόμηση, πραγματοποιηθήκαν ενδιαφέρουσες αστικές αναπλάσεις και πεζοδρομήσεις και μόνο κάποιες ατυχείς αναδείξεις αρχαιολογικών χώρων πληγώνουν τη σημερινή της εικόνα (είσοδοι του Μετρό στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγίας Σοφίας, πλ. Διοικητηρίου) ενώ βαριά σύννεφα πλανώνται πάνω από τους χώρους της ΔΕΘ…
Σημείωση: Η παρουσίαση θα γίνει την Κυριακή 11/5 στις 14.00 στο περίπτερο 13 αίθουσα Μίκης Θεοδωράκης. Η είσοδος στην ΔΕΒΘ είναι ελεύθερη.
