«Δύο μόνο διατελέσαντες βουλευτές στην Ελλάδα, εν ζωή την περίοδο της Κατοχής, εκτελέστηκαν από τις ναζιστικές αρχές - και οι δύο στη Θεσσαλονίκη, και οι δύο μέσα στο 1942: Πρόκειται για τον Δαβίδ Σουλάμ (14 Φεβρουαρίου 1942) και τον Μισέλ Καζές (30 Δεκέμβρη 1942), βουλευτές και οι δύο του Ενιαίου Μετώπου, ο πρώτος το 1926 και ο δεύτερος το 1932 και οι δύο Εβραίοι, όσο και εάν ψάξετε στην πόλη δε θα βρείτε ούτε μια μικρή πλακετούλα, τίποτε που να τους θυμίζει…».
Με αυτά τα λόγια έκλεισε την εισήγηση του ο πολιτικός επιστήμονας Δημοσθένης Δώδος, στην ημερίδα με θέμα «Θεσσαλονίκη, Μαρτυρική Πόλη - Πόλη της Αντίστασης», που έγινε απόψε με ευθύνη της Διεύθυνσης Βιβλιοθηκών και Μουσείων του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Εταιρίας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων Δ-Κ. Μακεδονίας (1940-1974) στο Κέντρο Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης, για να καταδείξει την λήθη στην οποία, για διάφορους λόγους, έχουν περιπέσει σημαντικά ιστορικά γεγονότα και χάνονται από τη μνήμη της πόλης.
Αναφερόμενος στην περίοδο του μεσοπολέμου και παρουσιάζοντας τα πληθυσμιακά χαρακτηριστικά της πόλης, ο κ. Δώδος υπογράμμισε ότι η Κατοχή βρήκε την πόλη απροετοίμαστη να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την επιθετικότητα των ναζί έναντι των Εβραίων πολιτών της, καθώς, μετά την πυρκαγιά του 1917 που διέλυσε οικονομικά την αστική τάξη της, η εμπορική κίνηση στο λιμάνι και στην αγορά είχε μειωθεί σημαντικά, ενώ εντεινόταν ταυτόχρονα και ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ των δύο κοινοτήτων, καθώς η χριστιανική αυξανόταν και πλησίαζε σε μεγέθη την εβραϊκή. Πέραν των περιπτώσεων όπου Εβραίοι συναλλάσσονταν, ή διατηρούσαν προσωπικές φιλίες με χριστιανούς (και βοηθήθηκαν από αυτούς), η χριστιανική και η εβραϊκή κοινότητα «άργησαν να έρθουν σε όσμωση μεταξύ τους», λόγω και του μικρού χρονικού διαστήματος που είχε μεσολαβήσει από την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της πόλης στην ελληνική επικράτεια. Είναι χαρακτηριστικό, είπε, ότι οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης δε μιλούσαν ελληνικά και σε κάθε έλεγχο των κατοχικών δυνάμεων ήταν ευάλωτοι στην προσπάθεια να αποκρύψουν την ταυτότητά τους, σε αντίθεση με κάποιους Εβραίους, ιδιαίτερα τους μορφωμένους, της νότιας Ελλάδας, που τα γνώριζαν άριστα και μπορούσαν να περάσουν για χριστιανοί.
«Η ισχυρή κοινοτική οργάνωση που τόσες φορές στο παρελθόν είχε βοηθήσει τους Εβραίους να ξεπερνούν τις δυσκολίες, αυτή τη φορά συνέβαλε στην υλοποίηση των γερμανικών σχεδίων» υπογράμμισε η ιστορικός Μαρία Καβάλα, αναφερόμενη στο σχέδιο της ναζιστικής «Τελικής Λύσης» και την υλοποίηση της στη Θεσσαλονίκη, που είχε σαν αποτέλεσμα τον αφανισμό περίπου πενήντα χιλιάδων Εβραίων. Πρόσθεσε ότι κατά αντίστοιχο τρόπο οι ναζιστικές αρχές χρησιμοποίησαν συμβούλια και οργανώσεις των Εβραίων σε όλη την Ευρώπη, «ενώ συχνά, όπου δεν υπήρχαν ανάλογοι θεσμοί είχαν συμβάλει οι ίδιοι στη δημιουργία οργανισμών αγαθοεργίας, που διοικούνταν από Εβραίους προκρίτους, οι οποίοι με το πρόσχημα της παροχής βοήθειας στους δικούς τους, επέτρεψαν τον καλύτερο έλεγχο και στη συνέχεια τη σύλληψη τους».
Η κ. Καβάλα αναφέρθηκε επίσης στους τρόπους με τους οποίους μεθοδεύτηκε και εκτελέστηκε η επιχείρηση ονομαστικής καταγραφής των Εβραίων, και στη συνέχεια της καταγραφής των περιουσιών τους, η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου και τέλος οι αποστολές θανάτου που ξεκίνησαν στις 15 Μαρτίου 1943 από τον παλιό σταθμό και ολοκληρώθηκαν στις 10 Αυγούστου, αφανίζοντας σχεδόν την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης.
Στο ολοκαύτωμα του Χορτιάτη αναφέρθηκε ο κάτοικος του Χορτιάτη, Θόδωρος Βαλαχάς, ο οποίος δωδεκάχρονο παιδί, τότε, είχε εγκλειστεί με άλλους ομήρους από τις κατοχικές αρχές στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά και έχει συλλέξει αρκετές πληροφορίες από έγγραφα από αφηγήσεις επιζησάντων.
«Να ξέρουμε τα γεγονότα, να ξέρουμε τι έγινε εκείνη την εποχή, ώστε να μην επαναληφθούν τέτοια εγκλήματα» πρόσθεσε.
Η Θεσσαλονίκη εντάχθηκε στο «Δίκτυο Μαρτυρικών Πόλεων», μόλις το 2012, μετά από πρόταση του δημοτικού συμβουλίου, επεσήμανε η γραμματέας της ΕΔΙΑ Δ - Κ. Μακεδονίας Παρασκευή Φιριπή. Σημείωσε ότι το Δίκτυο αριθμεί σήμερα 90 πόλεις σε 43 καλλικρατικούς δήμους.
«Λαός χωρίς μνήμη δεν έχει μέλλον και αυτός είναι και ο λόγος και της σημερινής εκδήλωσης» πρόσθεσε.
Ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Παναγιώτης Αβραμόπουλος, έδειξε την ιστορική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου και το σχετικό Π.Δ., λέγοντας ότι «πρέπει να διατηρούμε τη μνήμη άσβεστη» και ότι πρέπει να αναδειχθεί ακόμη περισσότερο αυτός ο χαρακτήρας της πόλης, «που παράγει ιστορικό πλούτο και μνήμη» και σημείωσε ότι και ο ίδιος είχε προτείνει ακόμη και στις εισόδους της πόλης να μπουν πινακίδες που να ενημερώνουν τους επισκέπτες ότι πρόκειται για μαρτυρική πόλη. Αναφέρθηκε επίσης στις προσπάθειες του δημάρχου Γιάννη Μπουτάρη να προωθηθεί η δημιουργία του Μουσείου του Ολοκαυτώματος και του εκπαιδευτικού κέντρου στον παλιό σταθμό, όχι μόνο για το μαρτύριο των Εβραίων, αλλά και με θέματα που σχετίζονται με το φασισμό και την αναβίωσή του σε διάφορες χώρες της Ευρώπης.
Η αντιδήμαρχος Έλλη Χρυσίδου, τόνισε ότι η σημερινή διοργάνωση είναι κι αυτή ένας ελάχιστος φόρος τιμής στους χιλιάδες νεκρούς, στα θύματα του ναζισμού, καθώς και ένας τρόπος να σφυρηλατηθούν «συνειδήσεις ελεύθερων και περήφανων πολιτών, που θα ορθώσουν το ανάστημα τους ενάντια σε κάθε μορφή φασισμού».
Ο πρόεδρος της ΕΔΙΑ Δ-Κ. Μακεδονίας και πρόεδρος της διακομματικής επιτροπής της Βουλής για την διεκδίκηση των γερμανικών οφειλών, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, σημείωσε ότι η αναγνώριση του χαρακτήρα της μαρτυρικής πόλης στη Θεσσαλονίκη, είναι «απόδοση της δικαιοσύνης σε αυτή την πόλη» και τόνισε :
«Η Θεσσαλονίκη είναι η πιο μαρτυρική πόλη της Ευρώπης. Καμία πόλη δεν έχασε το 98% του εβραϊκής καταγωγής πληθυσμού της, και όχι μόνο. Και είναι επίσης η πόλη στην οποία δημιουργήθηκε η πρώτη αντιστασιακή, αντικατοχική οργάνωση, ένα μόλις μήνα μετά την έναρξη της Κατοχής, στις 15 Μαΐου του 1941, η οργάνωση «Ελευθερία» στους Αμπελόκηπους».
Ο κ. Μηταφίδης πρόσθεσε, επίσης, ότι αναμένεται και η έκδοση του Π.Δ. για την καθιέρωση της 30ης Οκτωβρίου ως επίσημης γιορτής, της απελευθέρωσης της πόλης από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής.
