Της Νάντιας Κοκκίνου
O φόβος, σε γενικές γραμμές, είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα που πηγάζει από την ανάγκη της αυτοσυντήρησης και έχει σκοπό να μας προστατεύει από πραγματικούς κινδύνους που πηγάζουν από ένα περιβάλλον που πολλές φορές είναι εχθρικό και επικίνδυνο. Η φοβία - φοβική διαταραχή όμως είναι παράλογος φόβος, υπερβολική εκδήλωση φόβου, μπροστά σε κάποιο φανταστικό ή πραγματικό αντικείμενο, ον, ή κατάσταση, που στην πραγματικότητα δεν εμπεριέχει κανέναν κίνδυνο.
Αγχώδης διαταραχή
Η φοβία ή φοβική διαταραχή είναι ένα είδος αγχώδους διαταραχής. Ο πάσχων αναγνωρίζει σαφώς ότι ο φόβος που εκδηλώνει είναι υπερβολικός, ωστόσο, αυτό δεν βοηθά την κατάστασή του, αντίθετα επιτείνει το άγχος και το φόβο του, γιατί η παραδοχή αυτή δεν είναι ικανή να τον απαλλάξει από το πρόβλημα. Εξακολουθεί να αποφεύγει το αντικείμενο του φόβου του, ακόμη και όταν οι άλλοι αλλά και η ίδια λογική του τον βεβαιώνουν για το αντίθετο.
Οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι φοβίες βασανίζουν πάνω από το 10% των ανθρώπων. Πρωτοεμφανίζονται τις περισσότερες φορές όταν είμαστε ακόμη παιδιά ή στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής μας και η εμφάνισή τους είναι πολύ συχνότερη στις γυναίκες.
Η αιτία του προβλήματος
Η επιστημονική προσέγγιση δεν έχει καταλήξει σε μία μόνο αιτία στην οποία να οφείλεται το πρόβλημα. Φαίνεται ότι πίσω από τις φοβίες μας μπορεί να συνυπάρχουν κληρονομικοί παράγοντες, αυτό μπορεί να υποτεθεί και από το γεγονός ότι συναντούμε την ίδια φοβία σε πάνω από ένα μέλη μιας οικογένειας, άλυτες συγκρουσιακές καταστάσεις της παιδικής ηλικίας ή απλές δυσάρεστες ή έντονες εμπειρίες.
Στη δεύτερη περίπτωση όταν μια άλυτη εσωτερική σύγκρουση που δημιουργήθηκε κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας διογκώνεται με τον καιρό, κάποια στιγμή και με αφορμή κάποιο εξωτερικό ερέθισμα, το ποσό αυτό της εσωτερικής έντασης προσωποποιείται και εντοπίζεται στο αντικείμενο του ερεθίσματος. Ακόμη φοβίες μπορεί να προκληθούν από κάποιες ορμονικές ανισορροπίες όπως για παράδειγμα ο υπερθυρεοειδισμός.
Είδη φοβικών διαταραχών: Ειδικές φοβίες
Θα λέγαμε ότι είναι οι συχνότερες, απασχολούν ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων και συνδέονται με κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση. Συναντώνται συχνότερα σε γυναίκες και ο πάσχων μαθαίνει πιο εύκολα να συμβιώνει μαζί τους κι έτσι δεν ζητά θεραπευτική βοήθεια.
Κάποιες πολύ κοινές φοβίες αυτού του είδους είναι η φοβία για κάποιο ζώο ή έντομο, που εμφανίζονται κυρίως στην ηλικία των επτά χρόνων, η φοβία του αίματος (εμφανίζεται γύρω στα δέκα χρόνια) του ασανσέρ (είδους κλειστοφοβίας η οποία γενικότερα εμφανίζεται γύρω στα είκοσι), του αεροπλάνου, του μετρό, των καταιγίδων, του θανάτου, της ασθένειας, του πνιγμού κλπ. (που παρουσιάζονται αργότερα).
Οι φοβίες αυτής της κατηγορίας δημιουργούνται είτε αντιγράφοντας τις αντιδράσεις κάποιων συνανθρώπων μας μπροστά σε ένα αντικείμενο ή κατάσταση, είτε λόγω κάποιας δυσάρεστης εμπειρίας, είτε ακόμη από την απλή εξιστόρηση μιας εμπειρίας κάποιου τρίτου.
Κοινωνική φοβία
Αφορά τη συναναστροφή μας με άλλους ανθρώπους και την ψευδαίσθηση ότι οι άλλοι θα μας περιγελάσουν, θα μας υποτιμήσουν ή θα μας επικρίνουν για τη στάση ή την τυχόν προσπάθεια που πρόκειται να κάνουμε, όπως π.χ. το να μιλήσουμε για κάποιο θέμα μπροστά σε ακροατήριο.
Μπορεί να οφείλεται αφενός μεν στο χαρακτήρα μας, αφετέρου στην αντιμετώπιση που είχαμε από το άμεσο οικογενειακό μας περιβάλλον και η οποία μπορεί να ήταν απορριπτική, όταν κατά την παιδική μας ηλικία κάναμε τις πρώτες προσπάθειες εκδήλωσης της προσωπικότητάς μας.
Σε προχωρημένες περιπτώσεις ο πάσχων δυσκολεύεται ακόμη και να φάει ή να παρίσταται μπροστά στον κόσμο, έχοντας την εντύπωση ότι ο πάντες τον κοιτούν και προσέχουν τις εκδηλώσεις και τις κινήσεις του.
Μπορεί να συνυπάρχει με την κλειστοφοβία και χαρακτηρίζεται από μεγάλη δυσφορία όταν ο πάσχων βρίσκεται σε συνθήκες ή καταστάσεις από όπου η έξοδος και η διαφυγή δεν του φαίνεται εύκολη, ή όταν νιώσει πως αν χρειαστεί βοήθεια αυτή δεν θα του προσφερθεί αμέσως. Εκδηλώνεται με αποφυγή καταστάσεων όπου υπάρχει μεγάλο πλήθος πολυσύχναστων δρόμων, μέσων μαζικής μεταφοράς κλπ.
Κατά μία ψυχιατρική αντίληψη σε πολλές περιπτώσεις η αγοραφοβία σχετίζεται με τον υποσυνείδητο φόβο ότι θα εκτεθούμε σεξουαλικά και θα υποκύψουμε στον πειρασμό της ερωτικής επαφής με αγνώστους. Φυσικά αυτού του είδους η φοβία συνοδεύει συχνότατα περιστατικά υπερθυρεοειδισμού και γενικότερα ορμονικών διαταραχών. Τα περισσότερα είδη φοβικών διαταραχών συνοδεύονται από κρίσεις πανικού, πολύ περισσότερο βέβαια οι φοβίες που σχετίζονται με το άγχος υγείας ή με την αγοραφοβία.
Όλες οι φοβίες εκδηλώνουν υπερβολικό φόβο μόλις ο ασθενής έλθει σε επαφή με το αντικείμενο της φοβίας του ή ακόμη και στη σκέψη ή την αναμονή της επαφής με αυτό. Παρόλο που λογικά αναγνωρίζει ότι ο κίνδυνος δεν είναι πραγματικός και ότι οι αντιδράσεις του είναι υπερβολικές δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να σταματήσει αυτή η κατάσταση που συχνά εκδηλώνεται μέσα του σαν ξαφνική καταιγίδα με εφίδρωση, ταχυπαλμία και όλα τα στοιχεία μιας κρίσης πανικού.
Η χρήση αλκοόλ και ψυχοτρόπων ουσιών προκειμένου να απαλλαγούν έστω και για λίγο από το άγχος και την ένταση είναι πολύ συχνή σε φοβικούς ασθενείς, οι οποίοι εν τέλει εκδηλώνουν κατάθλιψη σε εξαιρετικά υψηλά ποσοστά.
Γιατί συντηρούνται μέσα μας οι φοβίες;
Οπωσδήποτε, οι παράγοντες που συντελούν στο να διατηρούνται και να αυξάνονται μέσα μας οι φοβίες είναι σύνθετοι και πέραν του ενός, μπορούμε ωστόσο να αναφέρουμε κάποιους ιδιαίτερα σημαντικούς.
Ο πρώτος σχετίζεται με το γεγονός ότι ο συναισθηματικός μας κόσμος έχει την τάση να αθροίει το φόβο που κάθε φορά δημιουργείται όταν για τον οποιονδήποτε λόγο ερχόμαστε σε επαφή με το αντικείμενο του φόβου μας. Έτσι, την επόμενη φορά ο φόβος εμφανίζεται πιο ισχυρός κι ενισχυμένος.
Ένας δεύτερος λόγος που σχετίζεται άμεσα με τον πρώτο είναι η λεγόμενη «αποφυγή» η οποία είναι η πλέον συνηθισμένη αντίδραση απέναντι στο αντικείμενο του φόβου μας. Αποφεύγοντας την επαφή με το ζήτημα που μας φοβίζει, στερούμε από τον εαυτό μας τη δυνατότητα να διαπιστώσει το αβάσιμο και το φανταστικό των φόβων μας. Αυτή η τακτική αυξάνει το άγχος και ισχυροποιεί τις παράλογες σκέψεις που συνοδεύουν τη φοβία μας, καθώς και τη φοβική συναισθηματική αντίδρασή μας. Έτσι, σιγά - σιγά παγιώνεται μέσα μας η πλάνη ότι είναι αδύνατον να αντιμετωπίσουμε το αντικείμενο του φόβου μας.
Υπάρχει θεραπεία;
Η θεραπεία ενάντια στο πρόβλημα θα πρέπει να κριθεί αναγκαία από τη στιγμή που η φοβία μας εμφανίζει χρόνια χαρακτηριστικά, μας προκαλεί δυσφοριά και αρχίζει να επηρεάζει αρνητικά την καθημερινή μας δραστηριότητα και λειτουργικότητα. Οι διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας συνδυασμένες σε ορισμένες περιπτώσεις με την κλασική φαρμακευτική αγωγή δίνουν πολύ καλά αποτελέσματα.
Ωστόσο, εντυπωσιακά αποτελέσματα έχουν διαπιστωθεί από την εφαρμογή της ομοιοπαθητικής αλλά και της ανθοθεραπείας. Τα ανθοϊάματα έχουν πολλά να προσφέρουν τόσο στην εξάλειψη της ίδιας της φοβίας όσο και στις κρίσεις πανικού που σε αρκετές περιπτώσεις τη συνοδεύουν.
Όποιον δρόμο όμως κι αν προτιμήσει κανείς, το εξαιρετικά σημαντικό είναι η απόφαση που χρειάζεται να πάρει ώστε να παλέψει τον εχθρό αυτόν που στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν είναι τίποτα άλλα παρά μία πλάνη που σχετίζεται με τα παιχνίδια της φαντασίας μας.
