Ανησυχητική αύξηση στη χρήση ναρκωτικών στην περίοδο της πανδημίας

Συνέντευξη στην Λεμονιά Βασβάνη

Από την έντυπη έκδοση "Τύπος Θεσσαλονίκης"

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, περί τους 83 εκατομμύρια ενήλικες (28,9% ηλικίας 15-64 ετών) εκτιμάται ότι έχει κάνει χρήση παράνομης ουσίας κατά τη διάρκεια της ζωής του. Επίσης, 17,4 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες (ηλικίας 15-34 ετών) έκαναν χρήση ουσιών τον τελευταίο χρόνο (16,9%), με τον αριθμό των ανδρών (21,6%) να είναι σχεδόν διπλάσιος εκείνου των γυναικών (12,1%).

Αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς «στις αρχές του 2020, παρατηρήθηκε εκτεταμένη διαθεσιμότητα διάφορων ουσιών στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών καθώς και ότι η παραγωγή και η διακίνηση ναρκωτικών προσαρμόστηκε ταχέως στους περιορισμούς λόγω της πανδημίας», δηλώνει στον «Τύπο Θεσσαλονίκης η Msc Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, Στέλεχος Πρόληψης κυρία Λουκία Μελετίδου με αφορμή τη  διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα «Εξαρτήσεις και πανδημία: Δημιουργώντας ένα ασφαλές πλαίσιο αντιμετώπισης» που θα γίνει τη Δευτέρα 28 Ιουνίου και ώρα 19:00 από το

Κέντρο Πρόληψης & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ανατολικής Θεσσαλονίκης «Ελπίδα».

Παράλληλα οι νέες τεχνολογίες υιοθετήθηκαν ως μέσο προμήθειας για τον χρήστη, ενώ ανησυχητικό είναι το γεγονός πως  σε κάποιες χώρες ενδέχεται να αυξάνεται η διαθεσιμότητα και η χρήση κρακ.

-Ποια η σημερινή εικόνα στο θέμα της χρήσης ναρκωτικών. Υπάρξει έξαρση; Κι αν ναι γιατί;

-Εξαρχής, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το θέμα των εξαρτήσεων γενικά αλλά και ειδικότερα της χρήσης και της εξάρτησης από τα ναρκωτικά, δεν είναι ένα θέμα που απαντάται εύκολα, απόλυτα και με αδιαμφισβήτητες βεβαιότητες. Η δυσκολία απόλυτων απαντήσεων οφείλεται τόσο στην πολυπαραγοντικότητα του φαινομένου της χρήσης – εξάρτησης όσο και στη συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνική πραγματικότητα, στην οποία προσαρμόζεται τόσο το προφίλ των χρηστών, καθώς και σε ζητήματα προσφοράς, ζήτησης, παραγωγής, διακίνησης ουσιών όσο και θέματα προληπτικής και θεραπευτικής αντιμετώπισης. Όπως αναφέρει και η τελευταία ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά (2021), όπου πολλά από τα ετήσια εθνικά σύνολα δεδομένων προέρχονται από το έτος αναφοράς Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2019, θα πρέπει να έχουμε υπόψιν μας ότι η παρακολούθηση των τάσεων μιας αφανούς και στιγματισμένης συμπεριφοράς, όπως η χρήση ναρκωτικών είναι πρακτικά και μεθοδολογικά δυσχερής. Ως εκ τούτου, τα δεδομένα απαιτείται να ερμηνεύονται με προσοχή, ιδίως όταν γίνονται συγκρίσεις μεμονωμένων μεταβλητών μεταξύ χωρών.

Να αρχίσουμε, λοιπόν, από το ότι  στην Ευρωπαϊκή Ένωση, περί τους 83 εκατομμύρια ενήλικες (28,9% ηλικίας 15-64 ετών) εκτιμάται ότι έχει κάνει χρήση παράνομης ουσίας κατά τη διάρκεια της ζωής του. Επίσης, 17,4 εκατομμύρια νεαροί ενήλικες (ηλικίας 15-34 ετών) έκαναν χρήση ουσιών τον τελευταίο χρόνο (16,9%), με τον αριθμό των ανδρών (21,6%) να είναι σχεδόν διπλάσιος εκείνου των γυναικών (12,1%). Η έκθεση καταδεικνύει, επίσης, τη χρήση πολλαπλών ουσιών ενώ φαίνεται πως το πιο διαδεδομένο ναρκωτικό είναι η κάνναβη –με πενταπλάσια ποσοστά αυτών της χρήσης άλλων ουσιών. Συγκεκριμένα, περίπου 1,8% των ενηλίκων ηλικίας 15-64 ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει καθημερινή ή σχεδόν καθημερινή χρήση κάνναβης.  Η κοκαΐνη παραμένει το δεύτερο πιο διαδεδομένο ναρκωτικό στην Ευρώπη, πιο σπάνια είναι η χρήση ηρωίνης και άλλων οπιοειδών, ενώ αυξάνεται η χρήση διεγερτικών και δη ενέσιμων. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η εμφάνιση νέων ψυχοδραστικών ουσιών, π.χ. το 2019 εντοπίστηκαν πάνω από 400 νέες ψυχοδραστικές ουσίες, όπως συνθετικά κανναβινοειδή και οπιοειδή τα οποία αποτελούν απειλή για την υγεία και την κοινωνία. Δεδομένα που ενισχύουν την ανησυχία περί αύξησης της χρήσης είναι οι κατασχέσεις μεγάλων ποσοτήτων ηρωίνης, η εξάρθρωση, το 2019, περισσότερων από 370 παράνομων εργαστηρίων παραγωγής ναρκωτικών, η αναφορά, το 2019, περίπου 1,5 εκατομμυρίων αδικήματων που εμπίπτουν στη νομοθεσία περί ναρκωτικών, αριθμός αυξημένος κατά 25% περίπου σε σύγκριση με το 2009 και, τέλος, η αύξηση των θανάτων σχετικών με τις ουσίες.

Όπως είπαμε και νωρίτερα, η απάντηση για την εικόνα που διαμορφώνεται είναι πολυπαραγοντική και αφορά στις δομές των κοινωνιών, στις συνεχώς αυξανόμενες ελλείψεις σε ατομικό επίπεδο καθώς και στους τρόπους που υιοθετούνται για την αντιμετώπιση και την πρόληψη του φαινομένου της εξάρτησης.

-Πόσο επηρέασε ο εγκλεισμός και η πανδημία τις εξαρτήσεις;

-Θα περίμενε κάποιος ότι οι συνθήκες πανδημίας θα περιόριζαν την χρήση ναρκωτικών. Ωστόσο, στην έκθεση αναφέρεται ότι στις αρχές του 2020, παρατηρήθηκε εκτεταμένη διαθεσιμότητα διάφορων ουσιών στην ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών καθώς και ότι η παραγωγή και η διακίνηση ναρκωτικών προσαρμόστηκε ταχέως στους περιορισμούς λόγω της πανδημίας. Τα μέτρα τήρησης των κοινωνικών αποστάσεων οδήγησαν σε πιο εκτεταμένη υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών ως μέσο προμήθειας για τον χρήστη, εστιάζοντας στη χρήση υπηρεσιών κρυπτογραφημένων μηνυμάτων, εφαρμογών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, καθώς και υπηρεσιών κατ’ οίκον παράδοσης. 

Από την άλλη, ενώ στη διάρκεια των πρώτων εγκλεισμών παρατηρήθηκε μείωση της χρήσης ουσιών, αυτό ανατράπηκε γρήγορα. Συγκριτικά με το 2019, η συνολική κατανάλωση των περισσότερων ουσιών φαίνεται να παραμένει σε παρόμοια επίπεδα και, σε κάποιες πόλεις, ίσως αυξημένα. Χαρακτηριστική είναι και η παρατήρηση ότι υπάρχει αύξηση της ζήτησης ουσιών, που θεωρούνται καταλληλότερες για κατ’ οίκον χρήση. Μια από τις πιθανές ανησυχητικές εξελίξεις που σχετίζονται με την πανδημία είναι η παρατήρηση ότι σε κάποιες χώρες ενδέχεται να αυξάνεται η διαθεσιμότητα και η χρήση κρακ.

Επίσης, συναντάται προβληματική χρήση σε περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι άστεγοι καθώς και σε ομάδες που πιθανόν να επλήγησαν οικονομικά εξαιτίας των μέτρων εγκλεισμού. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να σταθούμε στις συνθήκες που δημιουργεί η πανδημία, σε κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό επίπεδο καθώς αφορά συνθήκες που ευνοούν ιδιαίτερα τη χρήση ουσιών που μπορεί να εξελιχθεί σε οποιαδήποτε μορφή εξάρτησης.

-Τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπισή τους; Ποιος ο ρόλος της Πολιτείας και ποιος της κοινωνίας; Πώς βοηθά το Κέντρο Πρόληψης & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ανατολικής Θεσσαλονίκης «Ελπίδα»;

-Το θέμα της εξάρτησης – και εδώ θα ήθελα να τονίσω τη σημασία όχι μόνο των εξαρτήσεων από ουσίες αλλά και των συμπεριφορικών εξαρτήσεων που έχουν αλματώδη αύξηση στις σύγχρονες κοινωνίες – δεν έχει μία απάντηση. Ποτέ δεν είχε. Εξαρχής, είναι το αντικείμενο εξάρτησης και η επίδραση – η δραστικότητα του – στον άνθρωπο, σε όλα τα επίπεδα (βιολογικά, ψυχολογικά, πνευματικά, κοινωνικά, κ.ά.). Κατά δεύτερον, είναι το ίδιο το άτομο με τα χαρακτηριστικά του και οι κοινωνίες στις οποίες ζει, που διαμορφώνουν τις συνθήκες για κίνδυνο χρήσης και εξάρτησης. Αναφέρομαι σε μία κατάσταση που μπορεί να βρεθεί ο οποιοσδήποτε από εμάς, να αναζητούμε μια φυσική, ψυχική, κοινωνική διέξοδο από τον πόνο, την ανασφάλεια, το κενό και να μην μπορούμε να τη βρούμε ούτε στις πηγές του εαυτού μας ούτε και στις κοινωνικές δομές. Αντίθετα, εντάσσομαστε μέσα σε έναν κοινωνικό ιστό, ιδιαίτερα επιβλαβή, όπου κυριαρχούν η ανασφάλεια, η αποξένωση, η έλλειψη οράματος.

Η αντιμετώπιση, λοιπόν, χρειάζεται να είναι πολυμετωπική, εμπλέκοντας την κοινωνία ως σύνολο (επίσημο κράτος, θεσμοί, μεμονωμένα πρόσωπα) και σε όλους τους τομείς (ζήτηση, προσφορά, παραγωγή, διακίνηση).

Η πολιτεία χρειάζεται να διευρύνει, υποστηρίξει και ενισχύσει τους απαραίτητους μηχανισμούς πρόληψης, θεραπείας, έρευνας της εξάρτησης καθώς και καταστολής του εμπορίου. Η κοινωνία, ως όλον, χρειάζεται, πρωτίστως, να κοιτάξει τον εαυτό της στον καθρέφτη και να αναλογιστεί τις ευθύνες που έχει και που συμβάλλουν στο να αναζητούν οι άνθρωποι, και ιδιαίτερα οι έφηβοι, αυτοκαταστροφικούς τρόπους διαφυγής από το δύσκολο, το άσχημο, το επώδυνο που βιώνουν.

Η ΕΛΠΙΔΑ, δραστηριοποιείται στην πρόληψη που σημαίνει ότι, σε τοπικό επίπεδο κοινωνίας, με ιδιαίτερη έμφαση στους χώρους που δραστηριοποιούνται παιδιά και νέοι, προσπαθεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των προστατευτικών παραγόντων από την εξάρτηση και στην μείωση των παραγόντων κινδύνου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δουλεύουμε σε θέματα όπως η σχέση με τον εαυτό, η ενίσχυση των προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, η ενδυνάμωση των δεσμών μέσα στους θεσμούς (όπως οικογένεια, σχολείο) με τελικό στόχο την ανάπτυξη υγιών προσωπικοτήτων που δεν θα χρειάζονται τις εξαρτήσεις και θα μπορούν να πουν ένα βροντερό όχι σε αυτές και ένα καταλυτικό ναι στην αυτοπροστασία και αυτοφροντίδα. Παράλληλα, δουλεύουμε, σε επίπεδο κοινωνίας, για τον αποστιγματισμό τόσο του φαινομένου της εξάρτησης και των ομάδων των εξαρτημένων όσο και για την εμπέδωση του μηνύματος ότι η εξάρτηση είναι ένα θέμα που αφορά όλους, ανεξάρτητα από το βαθμό προσωπικής εμπλοκής σε αυτό.

Πρόγραμμα Εκδήλωσης

Ο σύνδεσμος για τη συμμετοχή σας στην εκδήλωση  μέσω της πλατφόρμας zoom είναι

https://us04web.zoom.us/j/79931499655?pwd=RUFURzk4Z0FVSElHZ3M3d0tnYXBMZz09

Η συμμετοχή είναι δωρεάν.