Στις παρυφές της πόλης λειτουργούσε το ιστορικό βιομηχανικό συγκρότημα ΦΙΞ μία από τις ναυαρχίδες της βιομηχανίας στην πόλη. Σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ, Μιχάλη Νομικό, ομιλητή σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Πειραιώς (ΠΙΟΠ) στη Θεσσαλονίκη, μετά τη διακοπή των παραγωγικών δραστηριοτήτων κατά τη δεκαετία του 1980, τα κτήρια του ΦΙΞ άρχισαν να εγκαταλείπονται στην τύχη τους, στους βανδαλισμούς και τη φθορά του χρόνου.
Πολλοί επιστημονικοί φορείς της πόλης και αρμόδιες υπηρεσίες κινητοποιήθηκαν για τη διάσωση του σημαντικού συγκροτήματος, που έχει κηρυχθεί διατηρητέο, με αποτέλεσμα να συγκροτηθούν ομάδες εργασίες και επιτροπές για την αποκατάστασή του.
Σύμφωνα με τον κ. Νομικό, η ιστορία του βιομηχανικού συγκροτήματος ξεκινά το 1883, όταν η οικογένεια Αλλατίνι ίδρυσε στον χώρο ένα οινοπνευματοποιείο. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες τροποποιήσεις και επεκτάσεις του εργοστασίου και το 1892 η επιχείρηση μετατράπηκε σε ζυθοποιείο από τις οικογένειες Αλλατίνι, Μισδραχή και Φερνάντεζ. Το βιομηχανικό συγκρότημα άρχισε να λειτουργεί με τέσσερα τμήματα, το βυνοποιείο (το μοναδικό στην Ελλάδα εκείνη την εποχή), το ζυθοποιείο, το εμφιαλωτήριο και το παγοποιείο.
Το 1926 το εργοστάσιο περιήλθε στην ιδιοκτησία της "Κάρολος Φιξ ΑΕ", όπου και παρέμεινε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, οπότε και σταμάτησε οριστικά η λειτουργία του. Το καλοκαίρι του 1983 η εταιρεία αναστέλλει κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα.
Διαδοχικές προσπάθειες για διάσωση και προστασία
Το 1990, η τότε 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων (ΕΝΜ) εισηγήθηκε για τον χαρακτηρισμό του συγκροτήματος ως διατηρητέου. Σύμφωνα με τον κ. Νομικό, μόλις ένα χρόνο μετά, το συγκρότημα του Φιξ ύστερα από πλειστηριασμό περιέρχεται σε ομάδα ιδιωτών κατά 60% και στην τεχνική εταιρεία "Ατλαντική Τεχνοδομική ΕΠΕ" κατά 40%.
Το 1992 εκδόθηκε απόφαση μη χαρακτηρισμού μέρους του συγκροτήματος και οι ιδιοκτήτες εκδίδουν άδεια κατεδάφισης τμημάτων των παλαιών κτηρίων. Το 1993 με παρέμβαση της 4ης ΕΝΜ γίνεται αναστολή της κατεδάφισης και αποστέλλονται συμπληρωματικά στοιχεία στο υπουργείο Πολιτισμού για τον χαρακτηρισμό.
Την ίδια χρονιά, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας/Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας (ΤΕΕ/ΤΚΜ) καταθέτει πρόταση για τη διάσωση του συγκροτήματος, ενώ ένα χρόνο μετά οι ιδιοκτήτες υποβάλλουν σειρά προτάσεων για την αξιοποίησή του. Ως αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών, το 1994 το ΥΠΠΟ χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του συγκροτήματος ως διατηρητέο μαζί με τον τεχνολογικό του εξοπλισμό.
Η τελευταία προσπάθεια για τον χαρακτηρισμό και τη διατήρηση του συγκροτήματος πραγματοποιήθηκε σε ημερίδα που διοργάνωσε το ΤΕΕ/ΤΚΜ στις αρχές του 2005, όπου οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες υποστήριξαν την ανάγκη εκπόνησης ενός master plan για την ευρύτερη περιοχή του βιομηχανικού συγκροτήματος Φιξ στη Θεσσαλονίκη με τον ορισμό ζώνης προστασίας η οποία θα προσδιόριζε όρους δόμησης και χρήσεις. Με αφετηρία τους προβληματισμούς αυτούς ξεκίνησε και έρευνα στο εργαστήριο διεπιστημονικής συνεργασίας του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών της πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, με αντικείμενο την αποκατάσταση μνημείων πολιτισμού, όπου διδάσκει και ο κ. Νομικός.
Πενήντα διατηρούμενα μηχανήματα, ανάμεσα στα οποία τα δέκα είναι «ιδιαίτερα σημαντικά»
Στο πλαίσιο της έρευνας έγινε προσπάθεια ανασύνθεσης της παραγωγικής διαδικασίας από την παραγωγή της πρώτης ύλης μέχρι την εμφιάλωση του τελικού προϊόντος. Διαπιστώθηκε ότι το συγκρότημα απαρτίζεται από έξι λειτουργικές ενότητες: Το βυνοποιείο, το ζυθοποιείο, το εμφιαλωτήριο, το λεβητοστάσιο, το παγοποιείο και το παρασκευαστήριο χυμών.
Ο δε διατηρούμενος μηχανολογικός εξοπλισμός καταγράφηκε με καρτέλες καταγραφής-τεκμηρίωσης κατά τα πρότυπα του TICHI. Από τα 50 διατηρούμενα μηχανήματα τα 10 χαρακτηρίστηκαν ως ιδιαίτερα σημαντικά και προτάθηκε η διατήρηση στη θέση τους. Η έρευνα μηχανολογικού εξοπλισμού έγινε με την καθοδήγηση του μηχανολόγου Σάκη Χατζηγώγα.
Το πρόγραμμα κατέληξε σε πρόταση αποκατάστασης επανάχρησης. "Για την οργάνωση και χωροθέτηση χρήσεων στο σύνολο του συγκροτήματος, θεωρήθηκε ότι βασική αρχή θα ήταν να εξασφαλίζεται η παρουσία χρήσεων και ανθρώπων όλες τις ώρες της ημέρας. Με τίτλο '24 ώρες ΦΙΞ', στόχος της ομάδας ήταν η ανάδειξη του συγκροτήματος ως ένα ορόσημο στο δυτικό τμήμα της πόλης. "Τα κτήρια των βιομηχανικών εγκαταστάσεων πάντα εντυπωσίαζαν, τόσο με τον όγκο τους, όσο και με τη μορφή τους. Ακόμη κι όταν σταματούν να λειτουργούν όμως, ως εγκαταλειμμένα κελύφη πλέον, συνεχίζουν να εντυπωσιάζουν και να προκαλούν το ενδιαφέρον" κατέληξε ο κ. Νομικός.
