Γράφει ο Παναγιώτης Σκουρής*
Προετοιμάζοντας το μάθημά μου για αυτή την εβδομάδα, χρειάστηκε να ασχοληθώ λιγάκι παραπάνω με μία από τις βασικές αρχές που διέπουν το ενωσιακό δίκαιο, αλλά και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, την αρχή της αλληλεγγύης.
Είναι μία ιδιαίτερη αρχή, διότι εμπεριέχει τόσο την αλληλεγγύη που πρέπει να επιδεικνύουνε γενικότερα, αλλά και ειδικότερα αυτή μεταξύ των κρατών μελών. Ότι δηλαδή, τα επιμέρους κράτη θα πρέπει να μεριμνούν το ένα για το άλλο και να συμπαραστέκονται σε εκείνο που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα κατά τη δεδομένη στιγμή.
Πριν προχωρήσουμε σε περισσότερες λεπτομέρειες, θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι η αρχή αυτή είναι από αυτές που σηματοδοτούν και διακρίνουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Να θυμίσουμε εδώ, ότι η Ευρώπη, όπως αυτή προσδιορίζεται ως γεωγραφικός χώρος αλλά και τόπος ανάπτυξης ιδεών και ιδεολογιών, είναι ο τόπος, όπου έχει γεννηθεί και αναπτυχθεί η ίδια η έννοια των θεμελιωδών δικαιωμάτων, σαφής έκφραση των οποίων είναι η αλληλεγγύη. Σε αυτό το πλαίσιο λοιπόν αναγνωρίζει κανείς, τη θεωρητική τουλάχιστον, μέριμνα και έγνοια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, να τα προασπίσει και να τα προστατεύσει.
Ένας βασικός τομέας, όπου η αρχή, για την οποία συζητάμε σήμερα, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, είναι αυτός που σχετίζεται με τη μετανάστευση και το άσυλο. Για τον απλούστατο λόγο, ότι εκεί απαιτείται να επιδεικνύεται αλληλεγγύη τόσο στον κατατρεγμένο άνθρωπο που ωθείται προς τα εκεί, αλλά και στα κράτη μέλη, τα οποία κατά μείζονα λόγο υποδέχονται τις μεταναστευτικές ροές. Περιττό βέβαια να αναφέρουμε, ότι αυτή η τελευταία διάσταση που δίνουμε, αφορά ιδιαίτερα και στη δική μας χώρα, ειδικά τα τελευταία χρόνια.
Αυτά, όπως προαναφέραμε, σε θεωρητικό επίπεδο. Διότι, όπως έχουμε δει και με αφορμή άλλα παραδείγματα, στην προκειμένη περίπτωση φαίνεται να έχει χάσει το βηματισμό της, κυρίως για λόγους πολιτικούς και επικαιρότητας.
Επανερχόμενοι και πάλι στα βασικά, θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι απλά ένας απρόσωπος οργανισμός. Κατά βάση είναι τα μέλη της, τα οποία και χαράζουν σε μεγάλο βαθμό και εφαρμόζουν την πολιτική και τις αποφάσεις της. Και αφού γίνει αυτό, οφείλουν να συμμορφώνονται σε ό,τι έχει αποφασιστεί. Διαφορετικά μπορούν, θα μπορούσε μάλιστα κανείς να πει πως οφείλουν, να αποχωρήσουν.
Τί βλέπουμε όμως σήμερα;
Βλέπουμε ορισμένα κράτη μέλη, τη διακυβέρνηση των οποίων έχουν αναλάβει κόμματα με σαφή ακροδεξιά αναφορά, να κλείνουν εν μέρει ακόμα και τα λεγόμενα εσωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να διευκρινίσουμε εδώ, ότι, όταν αναφερόμαστε σε εσωτερικά σύνορα, μιλάμε για σύνορα μεταξύ κρατών που αμφότερα είναι κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να θυμίσουμε εδώ, ότι ήδη από την εποχή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, τα σύνορα αυτά έχουν ουσιαστικά καταργηθεί. Αδιανόητα πράγματα για την Ευρώπη λοιπόν, τα οποία μάλιστα αφίστανται ξεκάθαρα από τις γενικές και θεμελιώδεις αρχές της. Και το χειρότερο όλων είναι, ότι αυξάνονται οι φωνές εκείνων που ευφραίνονται με και πανηγυρίζουν για αυτές τις επιλογές, ενώ παράλληλα εκφράζουν το θαυμασμό τους για τους (λεγόμενους) ηγέτες που τις κάνουν. Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για αυτούς από τούτη δω τη στήλη και δε χρειάζεται να πούμε άλλα.
Παράλληλα, και αυτό είναι το πιο ανησυχητικό, βλέπουμε και άλλες χώρες που έχουν πρωτοστατήσει στο σχετικό διάλογο και στη θέσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ήπειρό μας, να αναλογίζονται το ενδεχόμενο να υιοθετήσουν παρόμοιες πολιτικές. Αυτό συμβαίνει και στη δική μας χώρα, για την οποία πολλά αρνητικά μπορείς να πεις, αλλά δε γίνεται να αμφισβητήσεις το γεγονός, ότι παραδοσιακά επεδείκνυε αλληλεγγύη. Τόσο σε επίπεδο πολιτών, όσο και σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας. Και εμείς όπως φαίνεται να έχουμε να χάνουμε κάπως το βηματισμό μας.
Γιατί άραγε;
Κυρίως γιατί η νέα μόδα παρακολουθεί την άνοδο των εθνικιστικών, ακροδεξιών αντιλήψεων, οι οποίες αναμφισβήτητα πιέζουν τις κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη. Προκειμένου λοιπόν να διασκεδάσουν τις αντιδράσεις και την έλξη που εμφανώς αισθάνονται οι πολίτες και εν δυνάμει ψηφοφόροι από τις απόψεις αυτές, απομακρύνονται λιγότερο ή περισσότερο από την αλληλεγγύη. Το ίδιο κάνει και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία, όπως προαναφέραμε, τουλάχιστον στα βασικά, παρακολουθεί τις βουλήσεις των κρατών μελών.
Θα μπορούσε βέβαια κανείς να αντιτάξει στα προαναφερθέντα, ότι η ευρωπαϊκή μέριμνα για τα θεμελιώδη δικαιώματα και η προσήλωση στην αλληλεγγύη έτυχε εκμετάλλευσης από εγκληματικές οργανώσεις και τη διεθνή τρομοκρατία και εν μέρει να έχει δίκιο τουλάχιστον εκ του αποτελέσματος.
Ας αναρωτηθούμε λοιπόν και εμείς οι πολίτες και οι κυβερνήσεις και φυσικά η Ευρωπαϊκή Ένωση, αν είναι αυτός λόγος αρκετός να απομακρυνθούμε από τα βασικά μας ιδεώδη και τελικά, αν αυτό συνιστά την ιδανική λύση. Κει επιπλέον, αν είναι προτιμότερο να βρούμε πιο πειστικά επιχειρήματα απέναντι στις ακραίες ιδεολογίες.
Και πάντα να θυμόμαστε, ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν για να προστατεύουν τους αδύναμους και τις μειοψηφίες.
*Ο Παναγιώτης Σκουρής είναι επίκουρος καθηγητής ευρωπαϊκού δημοσίου δικαίου στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, δικηγόρος και συνιδρυτής του δικηγορικού γραφείου AnPLegal Praxis (www.anplegal.gr).
